تجزیه و تحلیل تغییرات مکانی - زمانی عملکرد گندم آبی و دیم در استان خراسان رضوی

پژوهشهای زراعی ایران

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 24 فروردین 1404   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jcesc.2025.91969.1380

نویسندگان

مهدی سلطانی¹؛ محسن جهان^{* 2}؛ فاطمه یعقوبی¹

¹گروه اگرواکولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد

²گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مقابله با چالش‌های ناشی از تغییرات اقلیمی و تأمین امنیت غذایی، مستلزم درک دقیق از روند تغییرات عملکرد محصولات استراتژیک کشاورزی است. این پژوهش روند تغییرات عملکرد گندم آبی و دیم را در استان خراسان رضوی طی یک دوره ۱۱ ساله (1400-1390) در ۲۹ شهرستان بررسی و عوامل مؤثر بر این تغییرات تحلیل شد. برای مدل‌سازی تغییرات عملکرد از رگرسیون چندجمله‌ای‌ متعامد در سه سطح خطی، درجه دوم و درجه سوم استفاده شد. همچنین، به منظور انتخاب مدل بهینه، معیار AIC به کار گرفته شد. روند عملکرد در شهرستان‌های مختلف به چهار دسته بهبود، رکود، سقوط و عدم بهبود طبقه‌بندی شد. نتایج پژوهش نشان داد که عملکرد گندم آبی در استان طی ۱۱ سال، به‌طور میانگین 1000 کیلوگرم در هکتار افزایش یافت. در نیمی از شهرستان‌ها بهبود، در نیمی دیگر رکود یا عدم بهبود، و در یک شهرستان کاهش عملکرد مشاهده شد. در مورد گندم دیم نیز میانگین عملکرد طی دوره 11 ساله، حدود 500 کیلوگرم در هکتار افزایش یافت. تحلیل مکانی نشان داد که تغییرات عملکرد گندم در استان ناهمگن است؛ شهرستان‌های مرکزی و غربی شاهد بهبود عملکرد بوده‌اند، در حالی که مناطق شمالی و جنوبی عمدتاٌ رکود یا عدم بهبود عملکرد را شاهد بوده‌اند. نمودارهای تغییرات زمانی نشان داد که هر دو نوع گندم (آبی و دیم) تحت تأثیر تغییرات بلندمدت آب‌وهوایی و مدیریتی قرار گرفته‌اند. به‌طور کلی، مدیریت زراعی عملکرد را بهبود داده، اما در برخی مناطق، تغییرات اقلیمی اثرات مثبت آن را خنثی کرده است. این یافته‌ها بر ضرورت توسعه استراتژی‌های مدیریتی مؤثر شامل تغییر در تاریخ کاشت، بهینه‌سازی روش‌های زراعی، و ارتقای روش‌های سازگاری با تغییرات اقلیمی تأکید دارند.

کلیدواژه‌ها

هواشناسی کشاورزی؛ دما؛ مدل‌های رگرسیونی؛ مدیریت زراعی؛ تغییرپذیری اقلیمی

مراجع