ملاحظاتی دربارة افسانه‌های مرتبط با بنیان ختن

دانش و خرد حماسی

دوره 1، شماره 3، مهر 1403، صفحه 53-76   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jmels.2025.87764.1025

نویسنده

مجید پوراحمد^*

چکیده

این مقاله به بررسی روایات مرتبط با بنیان خُتن می‌پر‌دازد. خُتن-سَکاها گروهی از اقوام ایرانی بودند که در منطقة تاریم باسین ساکن شدند و نخستین بار منابع چینی قرن دوم پیش از میلاد از آنها نام می‌برند؛ این منابع جزئیات بیشتری دربارة این قوم تازه وارد به‌دست نمی‌دهند. اما منابع بعدی مطالبی دربارة افسانه‌های مرتبط با بنیان ختن و زایش اولین شاه آن ارائه می‌کنند. از آنجا که همة این روایات مربوط به دوره‌ایست که خُتنی‌ها به آیین بودایی گرویده بودند، این افسانه‌ها نیز رنگ بودایی گرفته‌اند، اما از لابه‌لای همین اشارات کم و کوتاه باقی مانده نیز می‌توان مطالبی مهم دربارة اعتقادات، خدایان و اساطیر اولیة ختنی‌ها به دست آورد. بنابراین در این مقاله از یک سو به بررسی این افسانه‌ها پرداخته‌ایم و از سویی دیگر اسامی خدایانی که در این افسانه‌ها آمده بررسی شده است. با بررسی‌های انجام شده می‌توان گفت که داستان زایش اولین شاه ختن با زایش اولین شاه سکاها که هرودوت آن را نقل کرده، شباهت‌های بسیاری دارد و به‌نظر می‌رسد که خُتنی‌ها روایات کهن سکایی را حفظ کرده‌اند؛ دیگر این‌که نام‌ خدایانی که در این افسانه‌ها آمده، نشانه‌هایی را از دین کهن ختن-سکاها بازگو می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

خُتن-سکاها؛ افسانه‌های بنیان خُتن؛ ویشرونه و شری؛ اَشوکَه و کوناله

مراجع