تحلیل انتقادی روش‌شناسی دین‌پژوهی روشنفکران معاصر ایران (با تکیه بر مصطفی ملکیان)

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 اردیبهشت 1404

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2025.90366.1377

نویسنده

سید وحید کاشانی^*

عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه، استادیار دکتری جامعه المصطفی العالمیه، فلسفه اسلامی حکمت متعالیه

چکیده

دین، پدیده‌ای چند‌وجهی و ذومراتب است که باعث می‌گردد هر دین‌پژوه و دین‌شناسی، در مواجهه‌ی با این پدیده، از روش‌های مختلفی که تأثیر مستقیم بر نتایج پژوهش دارند، بهره‌گیرد. از جمله اندیشمندان روشن‌فکر معاصر که امروزه مباحث دین‌شناسی او، مورد توجه به‌سزایی قرار گرفته است، مصطفی ملکیان می‌باشد. در این مقاله، ابتدا نگرش ملکیان در چیستی دین و دین‌پژوهی مورد بررسی قرار گرفته و سپس روش‌های وی در مواجهه‌ی با تحقیقات دینی، تحلیل شده است. مقاله‌ی حاضر، با روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع، مقالات، سخنرانی‌ها و کتب مصطفی ملکیان، نگاشته شده است. ملکیان، دارای روشی ترکیبی در دین‌پژوهی می‌باشد که حاوی چهار عنصر روشی اصلی است. این عناصر، عبارتند از: روش عقلانی، روش کارکردی یا کاربردی، روش تحویلی و روش فرایندی. علی‌رغم موفقیت این شخصیت در قسمت‌هایی از دین‌پژوهی، اشکالاتی از قبیل: کاهش بار معنوی دین، ناکارآمدی عنصر تحویل در روش ترکیبی، تقلیل دین در روش کاربردی و نبود ملاک در روش فرایندی دارد.

کلیدواژه‌ها

مصطفی ملکیان؛ دین شناسی؛ روش تحویلی؛ عقلانی؛ کاربردی؛ فرایندی