لذت و رنج از منظر ابن‌سینا در دانش عصب‌شناسی امکان گذار از دوآلیته حداکثری ابن‌سینا

جستارهایی در فلسفه و کلام

دوره 57، شماره 1 - شماره پیاپی 114، خرداد 1404، صفحه 206-225   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2024.88422.1344

نویسنده

فهیمه شریعتی^*

دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در شاخه­های متفاوت علوم شناختی، شناخت دقیق مغز، مدارهای مغزی، تغییرات ناشی از تجربیات فرد و ... یافته­هایی درباره لذت و رنج دارد که هر یک بخشی از نظرات ابن­سینا درباره درد و لذت را به طور علمی تایید و تفسیر می­کند. نسبی بودن ادراک درد، تاثیر حالات روحی بر آن، اقسام، عوامل، موانع و بسیاری دیگر از یافته­ها که با نظرات ابن­سینا نیز همخوانی دارد؛ تنیدگی، چندلایه و پیچیده بودن مسئله را نشان می­دهد. علوم جدید اگرچه در موضع اثبات یا تایید روح نیست اما موضع­گیری جزمی یگانه­انگاری حذف­گرا را بر نمی­تابد. همچنان که با دوگانه­انگاری حداکثری نیز ناسازگارست. برخی موضع­گیری­های ابن­سینا درخصوص نفس از آن جمله نظرات وی درباره درد و لذت و سایر شواهد  می­تواند تا حدودی امکان تفسیر متناسب­تری از دوآلیته نزد وی را فراهم نماید.

کلیدواژه‌ها

ابن‎سینا؛ انفعالات نفسانی؛ لذت؛ درد؛ علوم شناختی؛ ادراک

مراجع

ابن‎سینا، حسین‎ بن‎ عبدالله. المبدا و المعاد. تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران، دانشگاه مک گیل، 1363.

ابن‎سینا، حسین‎ بن‎ عبدالله. اشارات و تنبیهات. ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران: سروش، 1382.

ابن‎سینا، حسین‎ بن‎ عبدالله. التعلیقات. بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامی، 1404.

ابن‎سینا، حسین‎ بن‎ عبدالله. الشفا (الالهیات). قم: مکتبة آیة الله مرعشی، 1404.

ابن‎سینا، حسین‎ بن‎ عبدالله. القانون فی الطب. بیروت: دارصادر، بی­تا.

ابن‎سینا، حسین‎ بن‎ عبدالله. الهیات نجات. ترجمه و پژوهش یثربی، بی‏جا: فکر روز، 1370.

ابن‎سینا، حسین‎ بن‎ عبدالله. رساله فی الادویة القلبیة. بی­جا: بی­نا، 1404.

ابن‎سینا، حسین‎ بن‎ عبدالله. عیون الحکمه. به­تحقیق عبدالرحمن بدوی، بیروت: دارالقلم، 1980.

اوستر، مارک. «هیپنوتیزم و درد زایمان». ترجمۀ علی شریفی، تازه­های روان درمانی، شماره 1و2 (1375): 29-40.

پورنقاش تهرانی، سید سعید و الهام عربی. «بررسی نقش میانجی­گرایانه افسردگی و شدت درد در رابطه بین راهبردهای نظم­جویی هیجانی و کیفیت زندگی در افراد مبتلا به درد مزمن». مجله علوم روان شناختی، ش. 58 (1395): 235-246.  

حاتمی، محمد؛ حسنی، جعفر و میترا قاسمی. «اثربخشی درمان­شناختی- رفتاری در ذهن آگاهی، تاب‌آوری و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به درد مزمن». مجله علوم روان شناختی، ش. 51 (1393): 364-375.

حسینی، سیدعابد. «طبقه­بندی هیجانات به کمک طیف مرتبه بالای سیگنال­ مغزی»، تازه­های علوم­شناختی، ش. 2 (1391): 23-34.

خادمی، عین الله و مرتضی حامدی. «لذت و الم اخروی در فلسفه سینوی». آینه معرفت، ش. 3 (1390): 1-27.

خانزاده، مصطفی و دیگران. «رابطه طرحواره‌های هیجانی با ادراک درد در سالمندان: نقش میانجی نظم بخشی هیجانی». روان­شناسی پیری، ش. 4 (1400): 331-343.  

خدیوی زند، محمدمهدی. «هیپنوتیزم، دانش، هنر یا فلسفه­ای در علوم بالینی». تازه­های روان درمانی، ش. 1 و 2 (1375): 28-18.

درویش، آذر و سهیلا علیرضا نژاد. «جنسیت،  فهم از درد و رفتار بیماری: مطالعه­ای در شهر سمنان». پژوهشنامه مددکاری اجتماعی، سال ششم، ش. 20 (1398): 1-42.

رحیم پور، فروغ السادات. «رابطه قوه عاقله و مغز در آرای فلسفی و طبی ابن سینا». اندیشه دینی، ش. 37 (1389): 102-85.

رحیم پور، فروغ السادات. «مقایسه دیدگاه ابن­سینا و ملاصدرا پیرامون رابطه نفس و بدن و سنجش کارآمدی مبانی هر یک در نیل به مطلوب». خردنامه صدرا، ش. 87 (1396): 19-34.

رضایتی چران، آرمان و شهریار غریب‌زاده. «ما چقدر واقع‌گرا هستیم؟: بررسی میزان مطابقت بین ادراک ما و واقعیت بیرونی». تازه­های علوم شناختی، ش. ۲ (1401): 167-156.

رضایی دهنوی، صدیقه و دیگران. «اثربخشی روان‌درمانی مثبت‌نگر بر ادارک درد و اضطراب مرگ در سالمندان». روان­شناسی پیری، ش. 4 (1398): 321-332.

سلیمانی، فاطمه. «لذت و الم از نگاه ابن­سینا». حکمت سینوی، ش. 44 (1389): 5-23.

عمادی، سیده زهرا و دیگران. «عوامل مؤثر بر تجربۀ درد در بیماران زن مبتلا به میگرن: یک مطالعه کیفی». مجله علوم روانشناختی، ش. 73 (1398): 1-15.

گایتون، آرتور. فیزیولوژی پزشکی. ترجمه حوری سپهری، تهران: اندیشه رفیع، 1387.

لاهیجی، عبدالرزاق. شوارق الالهام فی تجرید الکلام. قم: موسسه امام صادق، 1428.

نقوی، اعظم. «مطالعه کیفی ارتباط معنویت­گرایی و تاب­آوری از نگاه زنان ایرانی ساکن ملبورن (استرالیا)». مجله روان­پزشکی و روان­شناسی بالینی ایران، ش. 4 (1394): 281-296.

Büssing, A., Ostermann, T., & Matthiessen, P. F. “The role of religion and spirituality in medical patients in Germany”. Journal of Religion and Health, 44(3), (2005): 321-340.

Holm, J. E., Lokken, C., & Myers, T. C. “Migraine and stress: a daily examination of temporal relationships in women migraineurs Headache”. The journal of head and face pain, 37(9), (1997): 553-558.

Koenig, H. G. “Spirituality and depression: A look at the evidence”. Southern Medical Journal, 100(7), (2007): 737-740.

Seligman, M. Authentic happiness: Using the new positive psychology to realize your potential for Lasting Fulfilling. New York: Free Press, 2010.

Seligman, M. E. P. Flourish: A visionary new understanding of happiness and well-being. New York: Free Press, 2012.

Melzack, R., & Wall, P. D. “Pain Mechanisms: A New Theory: A gate control system modulates sensory input from the skin before it evokes pain perception and response”. Science, 970-978, 1965.

Canada-Melzack, R., & Wall, P. D. Challenge pain. Penguin books, 1982.

Transliterated  Bibliography

Darvīsh, Āzar va Suhiylā ʿAlī Riḍānizhād. “Jinsīyat, Fahm az dard va Raftār Bīmārī: Muṭāliʿih-ī dar Shahr Simnān”. Pazhūhishnāmih-yi Madadkārī Ijtimāʿī, yr. 6, no. 20 (2020/1398): 1-42.

Guyton, Arthur. Physiology Pizishkī. Translated by  Ḥūrī Sipihrī, Tehran: Andīshih-yi Rafīʻ, 2009/1387.

Ḥātamī, Muḥammad; Ḥasanī, Jaʻfar va Mītrā Qāsimī. “Asarbakhshī Darmānshinākhtī-Raftārī dar Zihn Āgāhī, Tābāvarī va Kiyfīyat Zindigī Bimārān Mubtalā bi Dard Muzmin”. Majalah-yi  ʻUlūm Ravānshinākhtī, no. 51 (2015/1393): 364-375.

Ḥusaynī, Sayyid ʻĀbid. “Ṭabaqihbandī Hayijānāt bi Kumak Ṭiyf Martabah Bālāy Signāl Maghzī”. Tāzih-hā-yi ʻUlūm Shinākhtī, no. 2 (1971/1391): 23-34.

Ibn Sīnā, Ḥusayn ibn ʻAbd Allāh. al-Ishārāt wa al-Tanbīhāt. Tarjamah va Sharḥ Ḥasan Malikshāhī,  Tehran: Surūsh, 2004/1382.

Ibn Sīnā, Ḥusayn ibn ʻAbd Allāh. al-Mabdaʾ wa al-Maʻād. Tehran: Mūʾassisah-yi Muṭāliʻāt-i Islāmī University of Tehran, McGill University, 1985/1363.

Ibn Sīnā, Ḥusayn ibn ʻAbd Allāh. al-Qānūn fī al-Ṭib. Beirut: Dār Ṣādir, s.d.

Ibn Sīnā, Ḥusayn ibn ʻAbd Allāh. al-Shifāʾ(Ilāhīyāt). Qum: Maktaba Āyat Allāh Marʻashī, 1984/1404.

Ibn Sīnā, Ḥusayn ibn ʻAbd Allāh. Ilāhīyāt Najāt. Translated by  Yathribī, s.l. Fikr Rūz, 1992/1370.

Ibn Sīnā, Ḥusayn ibn ʻAbd Allāh. Risālah fī al-Adwīya al-Qalbīya. S.l. s.n. 1984/1404.

Ibn Sīnā. Ḥusayn ibn ʻAbd Allāh. al-Taʿlīqāt.  Beirut: Maktaba al-Iʻlām al-Islāmī, 1984/1404.

Ibn Sīnā. Ḥusayn ibn ʻAbd Allāh. ʿUyūn al-Ḥikmah. Taḥqīq ʻAbd al-Raḥmān Badawī, Beirut:  Dār al-Qalam, 1980/1400.

ʻImādī, Sayyīdih Zahrā et al.  “ʻAvāmil Mūʾathir bar Tajrubih dard dar Bimārān Zan Mubtalā bi Mīgrin: Yik Muṭāliʿih Kiyfī”. Majalah-yi  ʻUlūm Ravānshinākhtī, no. 73 (2020/1398): 1-15.

Khādimī, ʻAyn Allāh, Murtaḍā Ḥāmidī. “Lazzat va Alam Ukhravī dar Falsafah-yi Sīnavī”. Āynih Maʿrifat, no. 3 (2012/1390): 1-27.

Khadīvī Zand. Muḥammad Maḥdī. “Hypnosis, Dānish, Hunar yā Falsafah-ī dar ʻUlūm Bālīnī”. Tāzih-hā-yi Ravān Darmānī, no. 1-2 (1956/1375): 18-28.

Khānzādih, Muṣṭafā et al. “Rābiṭah-yi Ṭarḥvārih-hā-yi Hayijānī bā Idrāk dard dar Sālmāndān: Naqsh Mīyānjī Naẓmjbakhshī Hayijānī”. Ravānshināsī Pīrī, no. 4 (2021/1400): 331-343.

Lāhījī, ʻAbd al-Razzāq. Shavāriq al-Ilhām fī Sharḥ Tajrīd al-Kalām. Qum: Mūʾassisa al-Imām al-Ṣādiq, 2007/1428.

Naqavī, Aʻẓam. “Muṭāliʿih Kiyfī Irtibāṭ  Maʿnavīyatgirāyī va Tābāvarī az Nigāh Zanān Irānī Sākin Melbourne (Australia)”. Majalah-yi  ʻUlūm Ravān Pizishkī va Ravānshināsī Bālīnī Irān, no. 4 (2016/1394): 281-296.

Oster, Mark .“Hypnosis va Dard Zāyimān”. Translated by  ʿAlī Sharīfī, Tāzih-hā-yi Ravān Darmānī, no. 1-2 (1997/1375): 29-40.

Pūrnaqāsh Tehranī, Sayyid Saʿīd  va Ilhām ʻArabī. “Barrisī Naqsh Mīyānjīgarāyānih Afsurdigī va Shidat Dard dar Rābiṭah-yi biyn Rāhburd-hā-yi Naẓmjūyī Hayijānī va Kiyfīyat Zindigī dar Afrād Mubtalā bi Dard Muzmin”. Majalah-yi  ʻUlūm Ravānshinākhtī, no. 58 (2017/1395): 235-246.

Raḥīmpūr, Furūgh al-Sādāt. “Muqāysih-yi Dīdgāh-i Ibn Sīnā va Mulāṣadrā Pirāmūn Rābiṭah-yi Nafs va Badan va Sanjish Kārāmadī Mabānī har Yik dar  Niyl bi Maṭlūb”. Khiradnāmah-yi Ṣadrā, no. 87 (2017/1396): 19-34.

Raḥīmpūr, Furūgh al-Sādāt. “Rābiṭah-yi Quvih ʻĀqilih va Maghz dar Ārāʾ Falsafī va Ṭibī Ibn Sīnā”. Andīshih-yi Dīnī, no. 37 (2011/1389): 85-102.

Riḍāyī Dahnavī, Ṣidīqih et al.  “Asarbakhshī  Ravāndarmānī Musbatnigar bar Idrāk dard va Iżtirāb Marg dar Sālmāndān”. Ravānshināsī Pīrī, no. 4 (2020/1398): 321-332.

Riżāyatī Charān, Ārmān va Shahrīyār Gharībzādih. “Mā Chiqadr Vāqiʻgirā Hastīm? Barrisī Mīzān Muṭābiqat Biyn Idrāk mā va Vāqiʻīyat Bīrūnī”. Tāzih-hā-yi ʻUlūm Shinākhtī, no.2 ((2022/1401): 156-167.

Sulaymānī, Fāṭimah. “ Lazzat va Alam az Nigāh Ibn Sīnā”. Ḥikmat Sīnavī, no. 44 (2011/1389): 5-23.