متالوژنی کانسارهای مس مانتو در شمال غرب و غرب بردسکن، خراسان رضوی با نگاهی ویژه به مجموعه کانسارهای مس نسیم، مس سرخ و مس زرمهر

زمین شناسی اقتصادی

دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 44، 1404، صفحه 53-80   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/econg.2025.1137

نویسندگان

علی شیخی^{* 1}؛ محمدحسن کریم پور²؛ علی اصغر سپاهی گرو³؛ بهنام رحیمی⁴

¹کارشناسی ارشد، شرکت پارسی کان کاو، تهران، ایران

²استاد، گروه زمین‌شناسی و گروه پژوهشی اکتشاف ذخایر معدنی شرق ایران، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران؛ دانشکده علوم زمین، دانشگاه کلرادو، بولدر، آمریکا

³استاد، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران؛ گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

⁴استاد، گروه زمین‌شناسی و گروه پژوهشی اکتشاف ذخایر معدنی شرق ایران، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

مجموعه معادن مس نوع مانتو کمربند متالوژنی بردسکن- درونه در شمال­ غرب و غرب شهرستان بردسکن، استان خراسان رضوی واقع‌شده است. محلول گرمابی شیمی خاص دارد، غنی از مس است و در مقایسه با کانسارهای مس پورفیری، IOCG و سرب و روی ماسیوسولفید، فقیر از طلا، نقره، سرب و روی، آهن و سیلیس است. درک اشتباه از شیمی محلول و هم‌یافت موجب به چالش‌کشیدن منشأ عناصر می ­شود. غالب واحدهای این کمربند سنگ ­های آتشفشانی ترشیاری با طیف ترکیبی بازالت، آندزیت ­بازالت، تراکی ­آندزیت و آندزیت هستند که با واحدهای رسوبی و رسوبی تبخیری همچون کنگلومرا، سنگ ­آهک، سیلتستون و مارن ­های گچی همراه شده‌اند. در منطقه مورد بررسی، بیش از ده معدن فعال وجود دارد. میزبان اصلی کانه ­زایی در کانسارهای نوع مانتوی این منطقه کنگلومراست. کنگلومرا بانک اطلاعاتی و گنجینه ­ای است که قطعه‌های تشکیل ­دهنده آن، هم حاوی اطلاعاتی از واحدهای سنگی، دگرسانی و کانه ­زایی قبل از تشکیل است و هم به واسطه تخلخل، محیطی مناسب برای تشکیل کانسار فراهم‌کرده است. کنگلومرا از نظر اندازه قطعه‌ها، جنس قطعه‌ها و سیمان متفاوت است. مهم‌ترین کانی سولفیدی کالکوسیت است. دگرسانی ­های متنوعی در منطقه و در طول زمان­های مختلف شکل‌گرفته است. این دگرسانی ها در دو گروه و دست‌کم سه مرحله زمانی قابل بررسی هستند: گروه اول، دگرسانی­ هایی که قبل از تشکیل کنگلومرا ایجاد‌شده است. گروه دوم شامل دگرسانی­ هایی می ­شود که بعد از تشکیل کنگلومرا و به ویژه دگرسانی ­هایی که هم ­زمان و مرتبط با کانه ­زایی ایجاد شده­اند. 

کلیدواژه‌ها

کنگلومرا؛ منشأ عناصر؛ شیمی محلول؛ دگرسانی؛ بردسکن

مراجع

Abolipour, M., Rastad, E. and Rashidnejadomran, N., 2015. Manto-type copper mineralization in pyrobitumen-bearing porphyritic andesite, Koshkouieh district of Rafsanjan, Dehaj-Sardoiye subzone. Scientific Quarterly Journal of Geosciences, 24(95): 123–144. https://doi.org/10.22071/gsj.2015.42418

Amini zahan, H., Malekzadeh Shafaroudi, A. and Karimpour, M.H., 2020. Geology, Mineralogy and Geochemistry in Kimia Mining Area, Northwest of Bardasken. 12th National Conference of Economic Geology Association, Bo Ali Sina University, Hamadan, Iran. Retrieved April 18, 2023 from https://profdoc.um.ac.ir/paper-abstract-1080963.html

Boveiri Konari, M., Rstad, E., Kojima, S. and Rashidnejad Omran, N., 2013. Volcanic redbedtype copper mineralization in the Lower Cretaceous volcano-sedimentary sequence of the Keshtmahaki deposit, southern Sanandaj-Sirjan Zone, Iran. Neues Jahrbuch für Mineralogie - Abhandlungen Journal of Mineralogy and Geochemistry, 190(2): 107–121. Retrieved April 18, 2023 from https://www.researchgate.net/publication/264972581

Ebrahimi, S., Arabamiri, A.R. and Ghanbari, H., 2018. Mineralogy, alteration, fluid inclusion and stable isotopes studies of the Sharifabad -Bardeskan copper deposit, NE Iran. Scientific Quarterly Journal of Geosciences, 30(117): 135–146. https://doi.org/10.22071/gsj.2020.197243.1687

Entezarab, A., 2018. Geology, Mineralogy, Geochemistry and Geophysical Data Interpretation of Ternam Copper Mine, NorthWest of Bardaskan. M.Sc. Thesis, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran, 171 pp.

Ghelichkhani, M. and Malakzadeh Shafaroudi, A., 2018. Geology, alteration, mineralization, geochemistry of Zangalou copper mine area. 10th National Symposium of Economic Geology of Iran, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran. Retrieved April 20, 2023 from https://conf.ui.ac.ir/fa/article.php?lrId=104&cnfId=9

Ghelichkhani, M., Malekzadeh Shafaroudi, A., Karimpour, M.H. and Hommam, M., 2021. Petrography, geochemistry and tectonic setting of NW Bardaskan volcanic rocks: a case study of Zangalou mine. Petrological Journal, 12(2): 1–22. https://doi.org/10.22108/ijp.2021.125200.1204

Jabbari, E., Malekzadeh Shafaroudi, A. and Karimpour, M.H., 2017. Kalabri Stratabound Copper Deposit (Manto-type) in Eocene Volcano-Sedimentary Sequence of NW Bardaskan, Northeastern Iran. Advanced Applied Geology, 7(1): 1–19. https://doi.org/10.22055/AAG.2017.13066

Karimpour, M.H., Rezai, R., Zarasvandi, A. and Malekzadeh Shafaroudi, A., 2021. Saveh-Nain-Jiroft Magmatic Belt replaces Urumieh-Dokhtar Magmatic Belt: Investigation of genetic relationship between porphyry copper deposits and adakitic and non-adakitic granitoids. Journal of Economic Geology, 13(3): 465–506. (in Persian with English abstract) https://dx.doi.org/10.22067/econg.v13i3.1034

Maghfouri, S., Hosseinzadeh, M.‌R., Moayyed, M., Movahednia, M. and Choulet, F., 2017. Geology, mineralization and sulfur isotopes geochemistry of the Mari Cu (Ag) Manto-type deposit, northern Zanjan, Iran. Ore Geology Reviews, 81(1): 10–‌22. https://doi.org/10.1016/j.oregeorev.2016.10.025

Munizaga, F. and Zentilli, M., 1994. Sulfur Isotope Characterization of Stratabound Copper Deposits in Chile. University of Chile, Santiago, Chile, 45: 127–134. Retrieved April 15, 2023 from https://cir.nii.ac.jp/crid/1573950400981914880

Qaemi F. and Mousavi Harami R., 2006, map 1:100000 Iran. Geological and Mineral Exploration Organization.

Ramezaniabbakhsh, T., Karimpour, M.H., Azizi, H., Rahimi, B. and Saadat, S., 2023. Metallogeny of Manto copper deposits, special view in the Nasim copper deposit, northwest of Bardeskan, Razavi Khorasan. Journal of Economic Geology, 15(1): 143–174. (in Persian with English abstract) https://doi.org/10.22067/ECONG.2023.81591.1071

Saric, N., Kreft, C. and Huete, C., 2003. Geología del yacimiento Lo Aguirre, Chile. Revista geológica de Chile, 30(2): 317–331. http://dx.doi.org/10.4067/S0716-02082003000200010

Sasaki, A., Ulriksen, C.E., Sato, K. and Ishihara, S., 1984. Sulfur isotope reconnaissance of porphyry copper and manto-type deposits in Chile and the Philippines. Bulletin of the Geological Survey of Japan. 35: 615–622. Retrieved April 20, 2023 from https://www.researchgate.net/publication/291839946

Shahrabi, M. Hosseini, M. and Shabani, K., 2006, geological map 1:100000 Bardasken, Geological and Mineral Exploration Organization of Iran.

Sheykhi, A., Karimpour, M.H., Sepahi, A.A. and Rahimi, B., 2024. Important and influential factors in mineralization and grade changes of Manto-copper deposits with a special look to Nasim, Mes-e-Sorkh and Zarmehr mines. Journal of Economic Geology, 16(2): 35–60. (in Persian with English abstract) https://doi.org/10.22067/econg.2024.87223.1105

Soltani, A. and Fardost, F., 2016. Mineralogy, geochemistry and genesis of Abri copper deposit, Dari and Cheshme Marzieh, northwest of Doruneh. M.Sc. Thesis, Shahrood University of Technolog, Shahrood, Iran, 212 pp.

Spiro, B. and Puig, A., 1988. The source of sulphur in polymetallic deposits in the Cretaceous magmatic arc, Chilean Andes. Journal of South American Earth Sciences, 1(3): 261–266. https://doi.org/10.1016/0895-9811(88)90004-1

Vivallo, W. and Henríquez, F., 1998. Génesis común de los yacimientos estratoligados y vetiformes de cobre del Jurásico Medio a Superior en la Cordillera de la Costa, Región de Antofagasta, Chile. Revista geológica de Chile, 25(2): 199–228. http://dx.doi.org/10.4067/S0716-02081998000200006

Whitney, D.L. and Evans, B.W., 2010. Abbreviations for names of rock-forming minerals. American Mineralogist, 95(1): 185–187. https://doi.org/10.2138/am.2010.3371

Wilson, N.S.F., Zentilli, M. and Spiro, B., 2003. A Sulfur, Carbon, Oxygen, and Strontium Isotope Study of the Volcanic-Hosted El Soldado Manto-Type Copper Deposit, Chile, The Essential Role of Bacteria and Petroleum. Economic Geology, 98(1): 163–174. https://doi.org/10.2113/gsecongeo.98.1.163

Wise, W.S. and Eugster, H.P., 1964. Celadonite synthesis, thermal stability and occurrence. American Mineralogist, 49(7–8): 1031-1083.