آبشخورهای نظری نقد ادبی افغانستان

جستارهای نوین ادبی

دوره 58، شماره 1 - شماره پیاپی 228، شهریور 1404، صفحه 71-45   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2025.90140.1630

نویسندگان

نورمحمد نورنیا¹؛ احمد رضی^{* 2}؛ علیرضا نیکویی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.‏

²استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

چکیده

این پژوهش به بررسی وضعیت نقد ادبی معاصر در افغانستان با هدف شناسایی و معرفی منابع نظری آن در یک صد سال گذشته می‌پردازد. با استفاده از روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و رویکرد تاریخی، این تحقیق نشان می‌دهد نقد ادبی در افغانستان از لحاظ پشتوانۀ نظری فقیر بوده و اغلب نقدهای عملی، ناسازگاری تحلیل متن با اصول نظری نقد ادبی معاصر را نشان می‌دهند. منابع نظریه‌های ادبی از طریق کانال‌های شفاهی و مکتوب به دست آمده‌اند و انجمن‌های ادبی و دانشگاه‌ها نقش مهمی در ترجمه و نگارش مقالات و کتاب‌ها داشته‌اند. تأثیر نظریه‌پردازان روسی، غربی و ایرانی بر نقد ادبی افغانستان آشکار است؛ اما مشکلاتی در شناخت، معرفی و کاربست نظریه‌ها وجود دارد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد غالب نقدهای ادبی در افغانستان با رویکردی سنتی نگاشته شده‌اند. این پژوهش بر اهمیت وجود زیرساخت‌های تئوریک در پیشبرد نقد ادبی تأکید دارد و معرفی مهم‌ترین منتقدان و نقدهای اثرگذار را فراهم می‌کند. همچنین نقش دانشگاه‌ها، انجمن‌ها و مطبوعات در این فرایند موردبررسی قرار گرفته و نشان می‌دهد گفتمان نقد در این کشور هنوز جریان نیافته است. این تحقیق می‌تواند جایگاه گفتمان انتقادی را در افغانستان نشان دهد و با معرفی مهم‌ترین منتقدان ادبی و برجسته‌ترین نقدهای اثرگذار، وضعیت نقد ادبی در افغانستان را به تصویر بکشد.

کلیدواژه‌ها

نقد ادبی؛ نظریه‌های ادبی؛ افغانستان؛ گفتمان انتقادی؛ منتقدان ادبی

مراجع

1. آرین، ن. (۱۳۹۹). روایت در حکایت. انتشارات مقصودی.
2. احمدزی، ا.، بزرگ بیگدلی، س.، غلامحسین‌زاده، غ.، و طاهری، ق. (۱۳۹۰). جریان شعر رئالیسم سوسیالیستی افغانستان. پژوهش‌های ادبی، ۳۴، ۹–۳۶.
3. الهام، ر. (۱۳۴۴). مقدمه‌ای بر مطالعات ادبی. ادب، شماره ۵ و ۶، ۶۴–۸۰.
4. الهام، ر. (۱۳۵۸). تئوری‌های ادبی و نقد ادبی. دانشکدۀ ادبیات و علوم بشری دانشگاه کابل.
5. بلزی، ک. (۱۳۷۹). عمل نقد. ترجمۀ عباس مخبر. قصه.
6. پرتو نادری، ن. (۱۳۷۸). مصاحبه با حسین جعفریان. بازیابی‌شده از

http://www.partawnaderi.com/Naqhd_wa_PazjoheshaiAdabi.

1. پرتو نادری، ن. (۱۴۰۰). پیشگامان شعر نو در افغانستان. زریاب.
2. جعفری، م. (۱۳۹۱). جایگاه نقد ادبی در ادبیات معاصر افغانستان. هفته‌نامۀ سیمرغ، ۳ (۷۱)، ۱۴۳–۱۴۴.
3. حامد، ع. س. (۱۳۷۸). سخن اندر دهان دوست شکر. فصل‌نامۀ ادبی، هنری و فرهنگی دُر دری، ۳ (۱۱)، ۱۵–۱۹.
4. حبیب، ا. (۱۳۵۸). با تمام قوا در جبهۀ ادبیات خلقی. ژوندون، 3، ۳۰–۳۶.
5. حجتی، ح. (۱۳۸۱). انجمن ادبی در افغانستان. در حسن انوشه (ویراستار)، دانش‌نامۀ ادب فارسی (جلد ۳، صص. ۱۲۶–۱۳۳). سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
6. خالیزوف، و. (۱۳۹۵). نظریۀ ادبی. ترجمۀ عبدالکریم جلال. دانشگاه کابل.
7. راتب، ع. (۱۳۹۸). مالیخولیا و تردید: مقالاتی در معنامندی و تفسیر متن. نسل نو.
8. راعی، ق. (۱۳۴۵). ادبیات و زندگی اجتماعی. ادب، شماره ۵ و ۶، ۱۰–۳۶.
9. راعی، ق. (۱۳۴۶ الف). تئوری نقد ادبی. ادب ، ۵، ۲۲–۳۸.
10. راعی، ق. (۱۳۴۶ ب). نظریۀ ادبی. ادب، شماره ۱ و ۲، ۹۰–۱۰۸.
11. رضی، ا. (۱۴۰۱). روش‌ها و مهارت‌های تحقیق در ادبیات و مرجع‌شناسی. فاطمی.
12. سحاب، ح. (۱۳۹۸). مبادی نقد ادبی. نویسا.
13. سراب، ا. (۱۳۹۷). بهره‌کشی شاعرانه. امیری.
14. شایق افندی، ه. (۱۳۱۰). منقد کیست و انتقاد کدام؟ آیینۀ عرفان، شماره ۱ و ۵، ۱۵–۲۲.
15. شعور، ا. (۱۳۸۶). چیستان‌های شفاهی دری. دانش.
16. شفیعی، ب. (۱۳۴۲). ستاک. مطبعۀ دولتی.
17. شمیسا، س. (۱۳۸۳). نقد ادبی. فردوسی.
18. صدر، ع. (۱۳۹۹). جمهوری و دشمنان آن. ترجمۀ ایثار و رسولی. انستیتیوت مطالعات استراتیژیک افغانستان.
19. عالمی، ع. (۱۴۰۰). یعقوب یسنا از دیدگاه منتقدان. مقصودی.
20. عرفانی، م. (۱۳۹۷). سیر تحول مطبوعات و رسانۀ جمعی در افغانستان. فصل‌نامۀ ادبیات معاصر، شماره ۱۱ و ۱۲، ۲۰–۲۷.
21. غبار، م، غ، ‌م. (۱۳۸۰). افغانستان در مسیر تاریخ (جلد ۲). جمهوری.
22. فانی، آ. (۱۴۰۳). خواندن فراسوی مرزها: افغان‌ها، ایرانی‌ها و ملی‌گرایی ادبی. ترجمۀ علی قاسمی‌منفرد. شیرازۀ کتاب ما.
23. فارانی، م. (۱۳۴۲). آخرین ستاره. مطبعۀ دولتی.
24. فاریابی، پ. (۱۳۶۶). مسألۀ سبک و مکتب در ادبیات. ژوندون، ۶ (۱)، ۵–۳۷.
25. فرهنگ، م. م. ص. (۱۳۸۰). افغانستان در پنج قرن اخیر (جلد ۱). عرفان.
26. قانون اساسی پادشاهی افغانستان. (1343).
27. قویم، ع. (1387). نقد ادبی. انتشارات سعید.‏
28. گلزاد، م. آ. (۱۳۸۲). انجمن‌های ادبی در عصر روشنگری. مجلۀ خراسان، ۳ (۱)، ۴۹–۶۳.
29. مجیر، ع. (۱۳۸۹). در پیچ و خم غزل امروز بلخ. انجمن آزاد نویسندگان بلخ.
30. محمدیان، ع. (۱۳۸۸). شفیعی کدکنی و شکل‌گرایی. بوستان ادب، ۱(۲)، ۱۰۴–۱۳۱.
31. مؤسسۀ طبع کتب. (۱۳۴۷). افغانستان در پنجاه سال اخیر. وزارت فرهنگ.
32. ناظمی، ل. (۱۳۸۴). نگرشی بر ادبیات معاصر افغانستان. ایران‌نامه، شماره ۸۵ و ۸۶، ۵۰–۷۰.
33. ناظمی، ل. (1400). نخستین انجمن ادبی در افغانستان، 75 سال پیش از امروز یا 76 سال؟ Deutsche Welle Persian، https://www.dw.com..
34. نایل، م. ح. (۱۳۵۶). فهرست کتب چاپی دری افغانستان. انجمن تاریخ افغانستان.
35. واصف باختری، م. ش. (۱۳۹۵). حاشیه‌های گریزان از متن. عازم.
36. هروی، م. (۱۳۴۳). امواج هریوا. مطبعۀ دولتی.
37. همتی، ر.، و ولی‌پور، ع. (۱۳۹۳). کارگۀ حشر معانی: معرفی کتاب رستاخیز کلمات. آیینۀ پژوهش، شماره ۲۵(۵ و ۶)، ۷۶‑‏۸۳.
38. یسنا، ی. (۱۳۹۲). دانایی‌های ممکن متن. مقصودی.
39. یسنا، ی. (۱۳۹۳). خوانش متن: نوشتارهای ممکن برای گفتمان نقد ادبی. مقصودی.