تحلیل نمودهای سرمایه اجتماعی در رمان همسایه ها براساس نظریۀ پاتنام

جستارهای نوین ادبی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 24 اردیبهشت 1404

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2025.92135.1682

نویسندگان

سارا پورعماد؛ حسینعلی قبادی^* ؛ سعید بزرگ بیگدلی

گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

از میان پژوهش‌های بینارشته‌ای، جامعه‌شناسی ادبیات یکی از گرایش‌های نوین در نقد ادبی است که به بحث دربارۀ تعامل جامعه و ادبیات می‌پردازد. این پژوهش درصدد است بر پایۀ آرای پاتنام، یکی از مسئله‌های اجتماعی را در رمان «همسایه-ها» بکاود. روش این پژوهش، توصیفی _ تحلیلی است که با استقصای در متن و استناد به آن تجزیه و تحلیل صورت می-گیرد. این مقاله به تحلیل نمودهای سرمایه اجتماعی در رمان همسایه‌ها پرداخته و به این پرسش‌ها پاسخ داده‌ که وضعیت سرمایه اجتماعی‌ای‌ که محمود روایت‌ می‌کند، ریشه در چه عواملی دارد و مولفه‌های سرمایه اجتماعی(اعتماد، مشارکت و هنجار) چگونه بازتاب یافته‌اند. نتایج بیانگر آن است که در این رمان موثرترین عوامل بر سرمایه اجتماعی، وقایع ملی شدن صنعت نفت و شکل‌گیری و فعالیت احزاب مختلف در ایران از جمله حزب توده است و موثرترین عوامل بر شکل‌گیری مولفه‌های ضد سرمایه اجتماعی اشغال خوزستان توسط نیروهای انگلیسی و حذف قدرت مجلس، کابینه، سران مملکتی و احزاب توسط محمدرضا پهلوی و ناکارآمد شدن دولت در سطوح و نهادهای مختلف است. مولفۀ اعتماد و زیرمولفه‌های آن (اعتماد بنیادی، بین‌شخصی و انتزاعی) به صورت منفی، یعنی بی‌اعتمادی گسترده بازتاب یافته است. زیرمولفۀ همیاری مثبت است که نشان از وفور نوع‌دوستی و انسانیت در جامعۀ ایرانی است. زیرمولفۀ همکاری مثبت است و در راستای اهداف ملی و رنگ و بوی میهنی دارد. زیرمولفه‌های حمایت اجتماعی، احساس اثرگذاری و کارایی اجتماعی و وساطت اجتماعی با درصدهای مختلف مثبت است. مثبت بودن این زیرمولفه‌ها بیانگر تعاملات مثبت و ارزش‌های اخلاقی و انسانی والا در جامعۀ ایرانی است.

کلیدواژه‌ها

سرمایه اجتماعی؛ رابرت پاتنام؛ رمان معاصر فارسی؛ احمد محمود؛ همسایه ها