واکاوی دستگاه فعل در گویش حناشوری

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 5، دوره 17، شماره 3 - شماره پیاپی 40، آبان 1404، صفحه 103-132   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2025.92719.1313

نویسندگان

سهراب غلامی^{* 1}؛ جلال رحیمیان²؛ فرخ حاجیانی²

¹دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد آموزش زبان فارسی به غیر فارسی‌زبانان و دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زبان‌های باستان ایران، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

²استاد بخش زبان‌های خارجی و زبانشناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

حناشور از روستاهای دهستان طسوج بخشِ شنبه و طسوج از شهرستان دشتیِ استان بوشهر است. گویش حناشوری از گونه‌های زبانیِ فارسی استان بوشهر می‌باشد. مصاحبه با گویشوران اصیل، ثبت‌و‌ضبط گفتار و آوانگاری صوت ایشان، به‌جهت تکمیل پیکرۀ زبانیِ پژوهش با روش‌های میدانی و توصیفی– تحلیلی با ابزار کتابخانه‌ای برای انجام این پژوهش به‌کار گرفته شده است و اطلاعات لازم، از همین روش‌ها جمع‌آوری، بررسی و تجزیه‌وتحلیل شده است. در این پژوهش، واکاوی دستگاه فعل، ویژگی‌های اجزای تشکیل‌دهندۀ آن و تصریف افعال در نمود، وجه و زمان‌های موجود در حناشوری، مورد توجّه قرار گرفته است. نتایج‌ پژوهش، نشان می‌دهد صورت‌های فعلی، از ریشۀ گذشته یا غیرگذشته هستند و همچون فارسی معیار از نظر نوع، به کمکی، واژگانی و غیرشخصی طبقه‌بندی می‌شوند. صرف فعل در زمان گذشته و غیرگذشته است‌. ساختواژۀ آینده، مطابق با فارسی معیار وجود ندارد و همان فعل مضارع اخباری برای آن به‌کار گرفته می‌شود و با توجه به بافت، تمایز میان این دو، مشخّص می‌شود. تمامِ وجوهِ افعالِ خودایستا و ناخودایستای اخباری و غیر اخباری و نمودهای فارسی معیار در حناشوری نیز دیده می‌شوند. برخلاف غالب گویش‌های شهرستان دشتی، ویژگی کنایی در گویش حناشوری دیده نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها

دهستان طسوج؛ گویش حناشوری؛ دستگاه فعل؛ طبقه‌بندی فعل؛ تصریف

مراجع

افشار، ا. (1334). «کتاب‌شناسی زبان‌ها و لهجه‌های ایرانی». فرهنگ ایران‌زمین، ش 3، صص 78- 93.

افشاری، م.، ا. (1377). فراشبندنامه (سیمای فراشبند). فاضل.

امیری، س. ر. (1382). تاریخ و فرهنگ مردم فراشبند. نوید شیراز.

انوری، ح.، و احمدی، ح. (1396). دستور زبان فارسی. 2 ج. انتشارات فاطمی.

حاجیانی، ف. (1383). «واژه‌های ویژه کشتی و کشتیرانی در گویش بوشهری». گویش‌شناسی، ج1، ش2، صص7-16.

حسینی فسائی، م. ح. (1388). فارسنامه ناصری. تصحیح و تحشیه منصور رستگارفسایی.2 ج. امیرکبیر.

رحیمیان، ج. (1389). ساخت زبان فارسی. دانشگاه شیراز.

رستم‌بیگ تفرشی، آ. (1400). اطلس زبانی، گویش‌سنجی و مستندسازی زبان. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

زمردیان، ر. (1379). راهنمای گردآوری و توصیف گویش‌ها. مشهد: دانشگاه فردوسی.

ستوده، م. (1332). فرهنگ گیلکی. نشریه انجمن ایران‌شناسی.

سلامی، ع. ا. (1394). «آشنایی با ویژگی‌های آوایی و دستوری زبان گونه‌های فیروزآباد». فصلنامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، دوره 5، شماره2، صص 37-63.

شیری، ع. ‌ا. (1386). درآمدی بر گویش‌شناسی. مازیار.

عباسی، ز. (1394). «نمود واژگانی افعال مرکب در گویش بیرجندی». زبانشناسی و گویش‌های خراسان. 7(13). 39-60. doi.org/10.22067/lj.v7i13.35651

عبدالکریمی، س. (1392). فرهنگ توصیفی زبانشناسی اجتماعی. نشر علمی.

علی‌نژاد، ب. (1398). مبانی واجشناسی. دانشگاه اصفهان.

غلامی، س. (1400). بررسی زبان‌شناسی گویش تنگسیری (بوالخیر): آواشناسی، ساخت‌واژه، نحو، ریشه‌شناسی و کنکاش در واژگان منتخب. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌های باستانی ایران، دانشگاه شیراز.

غلامی، س.، و حاجیانی، ف. (1402). «توصیف دستگاه واجی گویش بوالخیری به روش IPA». زبانشناسی و گویش‌های  ایرانی 8(2)، 185-215. doi: 10.22099/JILL.2023.48056.1353

کراچی، ر. (1390). فارسی فیروزآبادی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

کراچی، ر. (1391). «توصیف فعل در فارسی فیروزآبادی». فصلنامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، دوره 2، شماره1، صص 99-124.

کریمی، ی. و هاشمی، م. (1391). «ساخت کنایی در گویش دشتی». نشریۀ پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، شمارۀ 4، صص13- 36.

کیا، ص. (1340). راهنمای گردآوری گویش‌ها. انتشارات اداره فرهنگ عامّه.

ماهوتیان، ش. (1378). دستور زبان فارسی از دیدگاه رده‌شناسی. نشر مرکز.

مزینانی، ا. (1395). «ساخت افعال گویش مزینانی: پلی از پهلوی به فارسی معاصر». زبانشناسی و گویش‌های خراسان. 8(14). صص 141-162. doi.org/10.22067/lj.v8i14.44207

مقیمی، ا. (1385). بررسی گویش گورکانی (گویش مردم روستای بایگان فیروزآباد). روزنگار.

ناتل خانلری، پ. (1345). زبان‌شناسی و زبان فارسی. بنیاد فرهنگ ایران.

هاشمی‌زاده، س.گ. (1399). فرهنگ واژگان گویش دشتی. 4 ج. نگاه آشنا.

یارشاطر، ا. (1336). «زبان‌ها و لهجه‌های ایرانی». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران، سال پنجم، شماره‌های 2 و11، صص11- 48.

یارمحمدی، ل. ا. (1364). درآمدی به آواشناسی.  مرکز نشر دانشگاهی.

یارمحمدی، ل. ا.، حق‌شناس، ع. ‌م.، و نیلی‌پور، ر. (1382). نگاهی به جایگاه علم زبان‌شناسی در ایران. فصلنامۀ علمی فرهنگی نامۀ فرهنگستان علوم، شمارۀ 22، صص 95‑‏121.

Ganger, U. (2002). "Fieldwork and Field Methods", In Rajend Mesthrie (ed.): Concise Encyciopedia of Sociolinguistics. Amsterdam/Oxford: Elsevier, 779-781.

Hazen, K. (2002). Field Methods in Modern Dialect and Variation Studies. In rajend Mesthrie (ed.): Concise Encyciopedia of Sociolinguistics. Amsterdam/Oxford: Elsevier, 776-779.

Huddleston, R. D. and G. K. Plum (2002). The Cambridge Grammer of he English Language. Cambridge: Cambridge University Press.

Wittenburg, p., Mosel, U., & Dwyer, A. (2002). Methods of Language Documntation in the DOBES project. In LREC.