فرایندهای قضایی در رسیدگی به سرقت علمی در ایران (با تأکید بر مرحله بدوی)

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 7، دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 29، خرداد 1404، صفحه 131-152   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2025.90247.1222

نویسندگان

صفر بیگ‌زاده¹؛ بهروز رسولی^{* 2}

¹استادیار گروه اخلاق و حقوق اطلاعات، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)، تهران، ایران

²استادیار گروه سیاست اطلاعات، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)، تهران، ایران

چکیده

مقدمه و اهدف: سرقت علمی به‌عنوان چالشی اصلی در پژوهش و علم، نه‌تنها از نظر اخلاقی بلکه به‌عنوان جرم قانونی شناخته می‌شود. این عمل، که به‌معنای استفاده غیرمجاز از آثار دیگران بدون ذکر منبع است، می‌تواند به خلاقیت آسیب بزند. در ایران، قوانین و مقرراتی برای پیشگیری و پیگیری سرقت علمی وجود دارد، اما روند قضایی آن کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است. این پژوهش به بررسی فرایندهای قضایی در رسیدگی به سرقت علمی در ایران، با تأکید بر مرحله بدوی، می‌پردازد.
روش‌ها: این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی انجام شده است و از طریق بررسی قوانین و مقررات مرتبط با حقوق مالکیت فکری در ایران، فرایندهای قضایی را مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌دهد. داده‌های این پژوهش از طریق تحلیل متون قانونی و مقررات قضایی مرتبط با سرقت علمی و مالکیت فکری گردآوری ‌شده و به‌صورت هدفمند انتخاب شده‌اند.
یافته‌ها: در ایران، سرقت علمی از طریق فرایندهای کیفری و حقوقی قابل پیگیری است. فرایندهای کیفری با طرح شکایت در دادگاه‌های عمومی کیفری و دادسرای فرهنگ و رسانه آغاز می‌شود، که هدف اصلی آن مجازات مرتکبان است. در فرایندهای حقوقی، تمرکز بر جبران خسارت‌های مادی به پدیدآورنده است. تشخیص سرقت علمی پیچیده است و نیازمند بررسی معیارهای مختلفی مانند استثناهای قانونی و استفاده منصفانه از آثار است.
بحث و نتیجه‌گیری: با توجه به پیچیدگی‌های موجود در قوانین مالکیت فکری و فرایندهای قضایی مربوط به سرقت علمی در ایران، این پژوهش به لزوم آگاهی بیشتر پژوهشگران از حقوق خود و راهکارهای قضایی موجود برای پیگیری این تخلفات تأکید دارد.
اصالت: رسیدگی به سرقت علمی در فرایندهای قضایی ایران موضوعی است که در پژوهش‌های دانشگاهی کم‌تر مورد توجه قرار گرفته است، شاید به این دلیل که شمار شکایت‌ها در این زمینه اندک هستند و آن هم به دلیل نبود آگاهی کافی در این زمینه است. این مقاله برای نخستین باید این فرایندها را پژوهیده است.

کلیدواژه‌ها

دستبرد ادبی؛ مالکیت فکری؛ فرایند قضایی؛ حقوق مؤلف؛ استفاده منصفانه؛ ایران

مراجع

Abbasi, P., Yoosefi-Lebni, J., Jalali, A., Ziapour, A., & Nouri, P. (2020). Causes of the plagiarism: A grounded theory study. Nursing Ethics, 28(2), 282-296. https://doi.org/10.1177/0969733020945753

Ahsani Forouz, M. (2013). Tests and criteria for evaluation of damages due to copyright infringement, in the internal law and some international conventions and regulations. MLJ, 6(0), 243-270. http://ijmedicallaw.ir/article-1-329-en.html [In Persian]

Babaii, E., & Nejadghanbar, H. (2017). Plagiarism Among Iranian Graduate Students of Language Studies: Perspectives and Causes. Ethics & Behavior, 27(3), 240-258. https://doi.org/10.1080/10508422.2016.1138864

Baždarić, K., Bilić-Zulle, L., Brumini, G., & Petrovečki, M. (2012). Prevalence of Plagiarism in Recent Submissions to the Croatian Medical Journal. Science and Engineering Ethics, 18(2), 223-239. https://doi.org/10.1007/s11948-011-9347-2

Colombet, C. (1990). Grands principes du droit d'auteur et des droits voisins dans le monde (A. R. Mohamadzadeh Vadghani, Trans.). Mizan.

Depoorter, B., & Parisi, F. (2002). Fair use and copyright protection: a price theory explanation. International Review of Law and Economics, 21(4), 453-473. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/S0144-8188(01)00071-0

Evering, L. C., & Moorman, G. (2012). Rethinking Plagiarism in the Digital Age. Journal of Adolescent & Adult Literacy, 56(1), 35-44. https://doi.org/https://doi.org/10.1002/JAAL.00100

Falk, R. A. (2015). Status of Law in International Society. Princeton University Press.

Habiba, S., & Meshkin Azarian, A. (2020). An Empirical Study of the Iranian Judicial Precedent on Trademark with an Emphasis on the Statistical Models. Comparative Law Review, 11(2), 501-523. https://doi.org/10.22059/jcl.2020.296504.633952

Habiba, S., & Shooshtari, Z. (2020). Investigating The Relationship Between Public Policy and Arbitrability in Intellectual Property Disputes. The Judiciarys Law Journal, 84(110), 143-161. https://doi.org/10.22106/jlj.2020.116017.2981

Halliday, A. C. (1987). Judicial Approach to Copyright Infringement. IDEA, 27. https://heinonline.org/HOL/LandingPage?handle=hein.journals/idea27&div=21&id=&page=

Helgesson, G., & Eriksson, S. (2015). Plagiarism in research. Medicine, Health Care and Philosophy, 18(1), 91-101. https://doi.org/10.1007/s11019-014-9583-8

Howard, R. M. (2007). Understanding “Internet plagiarism”. Computers and Composition, 24(1), 3-15. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.compcom.2006.12.005

Hughes, J. (2017). Fair Use and Its Politics – at Home and Abroad. In R. L. Okediji (Ed.), Copyright law in an age of limitations and exceptions (pp. 234-274). Cambridge University Press. https://doi.org/DOI: 10.1017/9781316450901.010

Jafarzadeh, M., & Ashna, H. (2023). The Islamic Republic of Iran and the Berne Convention for the Protection of Literary and Artistic Works: A Cultural Security Perspective. Strategic Studies Quarterly, 26(3), 67-89. https://doi.org/10.22034/srq.2023.399677.4062

Karapapa, S. (2013). A copyright exception for private copying in the United Kingdom. EIPR, 35(3), 129-137.

Mahsa, G., Abbas, N.-J., Kiana, H., Kiarash, A., & Seyed Hassan, E.-R. (1970). Attitude toward Plagiarism among Iranian Medical Faculty Members. Acta Medica Iranica, 50(11). https://acta.tums.ac.ir/index.php/acta/article/view/3992 [In Persian]

Mohammadi, P., Moradpourshad, A., & mobayen, H. (2018). Effects of Criminal Procedure Act 2014 in possibility of claiming moral damages and loss of profit in legal system of Iran. Private Law Research, 7(24), 65-93. https://doi.org/10.22054/jplr.2018.13442.1342

Nelson, R. S., & Stepchyshyn, V. (2007). Library Plagiarism Policies. Association of College and Research Libraries. https://www.google.com/books/edition/Library_Plagiarism_Policies/OHamIn5dPR8C?hl=en&gbpv=0

Nezamolmolki, J. (2022). Assessment and Feasibility Study of the Desirability of Exceptional Courts for Proceedings Industrial Property Law Claims and Complaints with Emphasis on Iranian Law. The Judiciarys Law Journal, 86(118), 339-368. https://doi.org/10.22106/jlj.2021.530991.4193

Nicholson, D. R. (2008). Copyright: are people with sensory disabilities getting a fair deal? In D. H. Charbonneau (Ed.), Global Information Inequalities (pp. 129-147). Chandos Publishing. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/B978-1-84334-361-5.50009-2

Ommi, M. H. (2022). Intellectual Property in Iranian Judical Procedure. Mizan Legal Publications. https://adminshop.mizan-law.ir/Content/upload/Untitled%20Extract%20Pages(0)(2).pdf [In Persian]

Reichman, J. H. (2017). The Limits of “Limitations and Exceptions” in Copyright Law. In R. L. Okediji (Ed.), Copyright law in an age of limitations and exceptions (pp. 292-314). Cambridge University Press. https://doi.org/DOI: 10.1017/9781316450901.012

Rezanejad, A., & Rezaei, S. (2013). Academic Dishonesty at Universities: The Case of Plagiarism Among Iranian Language Students. Journal of Academic Ethics, 11(4), 275-295. https://doi.org/10.1007/s10805-013-9193-8

Samuelson, P. (2017). Justifications for Copyright Limitations and Exceptions. In R. L. Okediji (Ed.), Copyright law in an age of limitations and exceptions (pp. 12-59). Cambridge University Press. https://doi.org/DOI: 10.1017/9781316450901.003

Shaghaghi, M., & Vasfi, M.-R. (2019). An Investigation into the Underpinning Factors of Plagiarism among Universities in Iran. 69(3), 201-212. https://doi.org/doi:10.1515/libri-2017-0100 (Libri)

University of Oxford. (2023). Plagiarism: Information about what plagiarism is, and how you can avoid it. University of Oxford. Retrieved December 22 from https://www.ox.ac.uk/students/academic/guidance/skills/plagiarism

Vitse, C. L., & Poland, G. A. (2012). Plagiarism, self-plagiarism, scientific misconduct, and VACCINE: Protecting the science and the public. Vaccine, 30(50), 7131-7133. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.vaccine.2012.08.053

Wassom, B. D. (2015). Intellectual Property. In B. D. Wassom (Ed.), Augmented Reality Law, Privacy, and Ethics (pp. 101-151). Syngress. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/B978-0-12-800208-7.00005-3

Zarkalam, S. (2019). Literary and Arttistic Property Law. The Organization for Researching and Composing University Textbooks in the Islamic Sciences and the Humanities (SAMT). https://samt.ac.ir/fa/book/1707 [In Persian]