تحلیل رابطه بین حساسیت زمین‌لغزش‌ ها با شدت فرسایش و تولید رسوب (مطالعه موردی: حوضه دارابکلا، استان مازندران)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 54، تیر 1404، صفحه 245-265   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2025.92683.1560

نویسندگان

سمانه یوسفی؛ عیسی جوکار سرهنگی^* ؛ رضا اسماعیلی

گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

زمین‌لغزش‌ها از مهم‌ترین مخاطرات ژئومورفولوژیک به‌شمار می‌روند که موجب ناپایداری زمین و افزایش فرسایش و تولید رسوب می‌شوند. در ایران، بیشتر پژوهش‌ها بر پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش تمرکز داشته و نقش آن‌ها در فرآیندهای رسوبی کمتر بررسی شده است. هدف این تحقیق، بررسی رابطه بین حساسیت زمین‌لغزش با شدت فرسایش و تأثیر آن بر رسوب­دهی در حوضه دارابکلا (استان مازندران) است. نقشه حساسیت زمین‌لغزش با مدل نسبت فراوانی (FR) و با استفاده از لایه‌هایی مانند لیتولوژی، ارتفاع، شیب، جهت، کاربری اراضی و فاصله از جاده و آبراهه تهیه شد که دقت بالایی (p = 0.99) داشت. شدت فرسایش با مدل‌های MPSIAC و RUSLE برآورد و با مدل پایه BLM و شاخص‌های آماری اعتبارسنجی شد. مدل MPSIAC به‌دلیل دقت بیشتر، برای تخمین رسوب دهی در کلاس‌های مختلف حساسیت زمین‌لغزش به‌کار رفت. نتایج آزمون ANOVA تفاوت معنی ­دار بین کلاس‌ها را نشان داد و بیشترین رسوب (61.35 تن در هکتار در سال) در مناطق با حساسیت بسیار زیاد رخ داد. این نتایج بر لزوم درنظر گرفتن اثر مستقیم زمین‌لغزش‌ها در مدل‌های فرسایش و رسوب تأکید دارد.

کلیدواژه‌ها

حساسیت زمین‌لغزش؛ مدلسازی تولید رسوب؛ ارزیابی فرسایش؛ تحلیل آماری (ANOVA)؛ حوضه آبریز دارابکلا

مراجع

Asgari, S., Shadfar, S., & Jafari, M. (2019). Introduction of proper model of land slide relationship on sediment in GolGol basin system. Environmental Erosion Research, 9(2), 89-107. [In Persian] https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.22517812.1398.9.2.2.8

Bayat, R., Arabkhedri, M., Behnam, N., & Gerami, Z. (2020). Performance evaluation of EPM and MPSIAC Models for determination of Erosion Status of Shahriari Watershed. Journal of Spatial Analysis Environmental Hazards, 7(3), 1-16. [In Persian] http://dx.doi.org/10.29252/jsaeh.7.3.1

Belayneh, L., Dewitte, O., Gulie, G., Poesen, J., O’Hara, D., Kassaye, A., ... & Kervyn, M. (2022). Landslides and gullies interact as sources of lake sediments in a rifting context: Insights from a highly degraded mountain environment. Geosciences, 12(7), 274. https://doi.org/10.3390/geosciences12070274

Bihamta, M. R., & Zare Chahoki, M. A. (2015). Principle of statistics for the natural resource's science. Tehran: Tehran University Press. [In Persian]

Campforts, B., Shobe, C. M., Steer, P., Vanmaercke, M., Lague, D., & Braun, J. (2020). HyLands 1.0: a hybrid landscape evolution model to simulate the impact of landslides and landslide-derived sediment on landscape evolution. Geoscientific Model Development, 13(9), 3863-3886. https://doi.org/10.5194/gmd-13-3863-2020

Fathi Ganji, R. (2023). Assessment of geomorphic factors influencing landslide susceptibility and its role in sediment production: A case study of the Kakasharaf Watershed, Lorestan Province. (Master’s thesis). University of Tehran, Tehran. [In Persian]

Kou, P., Xu, Q., Yunus, A. P., Liu, J., Xu, Y., Wang, C., & Dong, X. (2020). Landslide-controlled soil erosion rate in the largest tableland on the Loess Plateau, China. Human and Ecological Risk Assessment: An International Journal, 26(9), 2478-2499. https://doi.org/10.1080/10807039.2019.1710812

Lonigro, T., Gentile, F., & Polemio, M. (2015). The influence of climate variability and land use variations on the occurrence of landslide events (Subappennino Dauno, Southern Italy). Italian Journal of Engineering Geology & Environment, 35, 192-195.  https://hdl.handle.net/11586/268816

Motamed Vaziri, B., Valeh, S., & Ahmadi, H. (2023). The Relationship between Erosion Intensity and Geologic Units using Two Models with Different Structures (Case Study: Akhtarabad Watershed). Journal of Geography and Environmental Hazards, 12(3), 41-59. [In Persian] https://doi.org/10.22067/geoeh.2022.78329.1269 

Nasiri, M., Mohammadzade, M., Lotfalian, M., & Parsakhoo, A. (2022). Zoning and Field Study of Landslides along Forest Roads of Darabkola-Sari. Journal of Watershed Management Research, 13(26), 105-114.  [In Persian] https://doi.org/10.52547/jwmr.13.26.105

Nobakht, M. B. (2016). Advanced Research Method. Academic Jihad Publishing Organization. [In Persian]

Peyrowan, H., Shariat Jafari, M., & Lotfollahzadeh, D. (2017). Landslides effect on sediment load amount of Jajrood River. Watershed Engineering and Management, 9(2), 179-189. [In Persian] https://doi.org/10.22092/ijwmse.2017.109724

Ramos‐Scharrón, C. E., Arima, E. Y., Guidry, A., Ruffe, D., & Vest, B. (2021). Sediment mobilization by Hurricane‐driven shallow landsliding in a wet subtropical watershed. Journal of Geophysical Research: Earth Surface, 126(5), e2020JF006054. https://doi.org/10.1029/2020JF006054

Shirani, K., & Motaharinia, A. (2016). Investigating the Effect of Landslide on Sediment Production (Case Study: Semirom Padna, Isfahan). Paper presented at the Proceedings of the First International Conference on Natural Hazards and Environmental Crises of Iran, Solutions and Challenges, Ardabil. [In Persian]  https://civilica.com/doc/549230/

Talaei, R., Shariat Jafarei, M., & Beyrami, B. (2019). Evaluation of landslides on sediment yield of Balekhlou-Cahy basin in Ardabil Province. Watershed Engineering and Management, 11(1), 193-210. [In Persian] https://doi.org/10.22092/ijwmse.2019.118430

Tavoularis, N. (2023). Soil erosion and landslide susceptibility mapping in western Attica, Greece: A rock engineering system approach. Geosciences, 13(11), 338.  https://doi.org/10.3390/geosciences13110338

Van Westen, C. J., Rengers, N., Terline, M. T. J., & Soaters, R. (1997). Predication of the occurrence of slope instability phenomena through GIS-Based hazard zonation. Geologische Rundschau, 86(2), 404-414.

Xie, J., Coulthard, T., & McLelland, S. (2022). Modelling the impact of seismic triggered landslide location on basin sediment yield, dynamics and connectivity. Geomorphology, 398, 108029. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2021.108029

Yan, X., Jiao, J., Li, M., Qi, H., Liang, Y., Xu, Q., … & Wang, H. (2022). Lateral sediment connectivity of landslides occurred under a heavy rainstorm and its influence on sediment yield of slope-channel cascade on the Loess Plateau. Catena, 216, 106378. https://doi.org/10.1016/j.catena.2022.106378

Yang, S. Y., Jan, C. D., Yen, H., & Wang, J. S. (2019). Characterization of landslide distribution and sediment yield in the TsengWen River Watershed, Taiwan. Catena, 174, 184-198. https://doi.org/10.1016/j.catena.2018.11.011