بررسی پاسخ نخود (Cicer arietinum L.) دیم به سطوح مختلف کود نیتروژن در مناطق سردسیر

پژوهش‌های حبوبات ایران

مقاله 11، دوره 16، شماره 1 - شماره پیاپی 31، خرداد 1404، صفحه 177-191   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/ijpr.2025.92906.1109

نویسندگان

یاسر عظیم‌زاده^{* 1}؛ آرش محمدزاده¹؛ حمید حسنیان خوشرو²؛ غلامرضا قهرمانیان¹

¹بخش تحقیقات مدیریت منابع، مؤسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی، مراغه، ایران

²بخش تحقیقات حبوبات، مؤسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی، مراغه، ایران

چکیده

به‌منظور تعیین نیاز نیتروژنی نخود (Cicer arietinum L.) دیم (رقم آنا) در تناوب با گندم در شرایط دیم سردسیر، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در شهرستان بوکان (کشت پاییزی) و شهرستان مراغه (کشت پاییزی و بهاره) در سال زراعی 1403-1402 اجرا شد. کشت پاییزی در بوکان، کشت پاییزی در مراغه و کشت بهاره در مراغه به عنوان محیط‌های آزمایش در نظر گرفته شدند و تجزیه داده‌های حاصل از این محیط‌ها با استفاده از روش تجزیه مرکب انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل پنج سطح نیتروژن صفر، 25، 50، 75 و 100 کیلوگرم اوره در هکتار بود. صفات مورد مطالعه شامل طول ریشه، حجم ریشه، وزن ریشه خشک، وزن گره‌های ریشه، ارتفاع بوته، وزن 100 دانه، عملکرد زیستی، عملکرد دانه، شاخص برداشت و بهره‌وری آب باران بود. نتایج نشان داد که اثر محیط بر طول ریشه، وزن گره‌های ریشه، حجم ریشه، وزن ریشه خشک، ارتفاع بوته، عملکرد زیستی، عملکرد دانه و بهره‌وری آب باران در سطح یک درصد (01/0≥p) و بر وزن 100 دانه در سطح پنج درصد (05/0≥p) معنی‌دار بود. همچنین اثر سطوح مختلف کود نیتروژن بر وزن 100 دانه در سطح احتمال پنج درصد و بر سایر متغیرهای مورد بررسی در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود. طول، حجم و وزن گره‌های ریشه، وزن ریشه خشک، ارتفاع بوته، عملکرد زیستی و عملکرد دانه در کشت پاییزی بوکان به‌طور معنی‌داری بیشتر از کشت بهاره و پاییزی مراغه بود. علاوه‌بر این، طول و حجم ریشه و وزن ریشه خشک گیاه با افزایش سطح کود نیتروژن کاهش یافت. با افزایش سطح کود نیتروژن، ارتفاع بوته و وزن 100 دانه ابتدا افزایش یافته و بعد از رسیدن به یک حد بیشینه، دوباره کاهش یافت. برای دستیابی به بیشترین سود اقتصادی حاصل از کشت پاییزه نخود دیم (رقم آنا) در بوکان و مراغه، استفاده از 60 کیلوگرم اوره در هکتار و برای کشت بهاره نخود مقدار 42 کیلوگرم اوره در هکتار به‌عنوان کود آغازگر توصیه می‌شود.

کلیدواژه‌ها

تثبیت زیستی؛ کود استارتر؛ نیاز غذایی

مراجع

Amiri, S., Parsa, M., Bannayan, M., Nassiri Mahallati, M., & Deihimfard, R. (2015). Effect of irrigation and nitrogen fertilizer levels on yield and yield components of chickpea (Cicer arietinum L.) under Mashhad climatic conditions. Iranian Journal Pulses Research, 6(1), 66-77. (in Persian with English Abstract). https://doi.org/10.22067/ijpr.v1394i1.25660

Bhattacharyya, S., Rana, M., & Kumar, A. (2020). Enhancing rhizobial symbiosis and soil health through balanced nitrogen fertilization in chickpea cultivation. Applied Soil Ecology, 156, 103697.

Dane, J. H., & Topp, C. G. (Eds.). (2020). Methods of Soil Analysis, Part 4: Physical Methods. John Wiley & Sons.‏

Dashadi, M., & Rasaei, A. (2020). Investigation of different levels of molybdenum and nitrogen on yield and yield components of chickpea cultivars. Crop Physiology, 12(2(46)), 81-96. (in Persian with English Abstract).

Hassanpoor, E. (2023). Investigation of growth analysis and yield in chickpea (Cicer arietinum L.) cultivars under drought stress and nitrogen fertilizer. Iranian Journal of Plant & Biotechnology, 18(1), 75-96. (in Persian with English Abstract)

Jat, S. K., Kumar, R., & Meena, V. S. (2021). Optimizing nitrogen levels for seed weight and protein content in rainfed chickpea (Cicer arietinum L.). Journal of Plant Nutrition, 44(15), 2200-2215.

Malaki, A., Khalesro, S., & Heidari, G. R. (2021). Evaluation of quantitative and qualitative traits of chickpea as affected by biofertilizer, nitrogen, and humic acid in dryland condition. Journal of Crop Production and Processing, 11(1), 83-94. (in Persian with English Abstract).‎ https://doi.org/10.47176/jcpp.11.1.35941

Meena, H., Sharma, P., & Yadav, S. (2020). Nitrogen-mediated drought tolerance in rainfed chickpea: Physiological and agronomic perspectives. Agricultural Water Management, 240, 106245.

Namvar, A., Seyed Sharifi, R., & Khandan, T. (2011). Growth analysis and yield of chickpea (Cicer arietinum L.) in relation to organic and inorganic nitrogen fertilization. Ekologija, 57(3), 97-108.

Raftari, E., Nakhzari Moghaddam, A., Mollashahi, M., & Gholamalipour Alamdari, E. (2024). The effect of nitrogen fertilizer application and planting pattern on yield and competition indices of chickpea (Cicer arietinum L.) and quinoa (Chenopodium quinoa Willd). Iranian Journal Pulses Research, 15(2), 265-278. (in Persian with English Abstract).  https://doi.org/10.22067/ijpr.2024.86819.1083

Rana, M., Meena, H., & Kumar, A. (2021). Impact of nitrogen regimes on soil microbiome in chickpea-based cropping systems. Applied Soil Ecology, 34(1), 78-89.

Roesti, D., Gaur, R., Johri, B. N., Imfeld, G., Sharma, S., Kawaljeet, K., & Aragno, M. (2006). Plant growth stage, fertilizer management and bioinoculation of arbuscular mycorrhizal fungi and plant growth promoting rhizobacteria affect the rhizobacterial community structure in rainfed wheat fields. Soil Biology and Biochemistry, 38, 1111-1120. https://doi.org/10.1016/j.soilbio.2005.09.010

Sabaghpour, H., Mahmoudi, A. A., Saeed, A., Kamel, M., & Malthora, R. S. (2006). Study on chickpea drought tolerance lines under dryland condition of Iran. Indian Journal of Crop Science, 1, 70-73.

Sharma, P., Yadav, D., & Dwivedi, R. (2017). Optimizing nitrogen for drought resistance in rainfed chickpea cultivation. Agricultural Water Management, 189, 55-67.

Singh, A., Sharma, B., & Patel, C. (2019). Effects of nitrogen levels on growth and yield of rainfed chickpea. Journal of Agronomy Research, 12(3), 45-60.

Sparks, D. L., Page, A. L., Helmke, P. A., & Loeppert, R. H. (Eds.). (2020). Methods of Soil Analysis, part 3: Chemical Methods. John Wiley & Sons.‏

Surrenson, G. (1999). Effect of plant genotype and nitrogen fertilizer on symbiotic nitrogen fixation by legume cultivar. Plant and Soil, 72, 1049-1056.

Tallie, A. A., & Sayadyan, K. (2000). Effect of supplementary irrigation and nutrition requirement of chickpea in dryland. Iranian Journal of Crop Sciences, 2(3), 63-70. (in Persian with English Abstract) https://dorl.net/dor/20.1001.1.15625540.1379.2.3.6.7

Walley, F. L., Boahen, S. G., Hnatowich, K., & Stevenson, C. (2005). Nitrogen and phosphorus fertility management for desi and kabuli chickpea. Canadian Journal of Plant Science, 85, 73-79. https://doi.org/10.4141/P04-039