| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,134 |
| تعداد مقالات | 22,036 |
| تعداد مشاهده مقاله | 94,613,002 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 30,358,171 |
انگاره عرب از مفهوم «الثقافه» (فرهنگ) در قرون نخستین اسلامی | ||
| تاریخ و فرهنگ | ||
| مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 31 اردیبهشت 1404 اصل مقاله (979.02 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhistory.2025.90443.1338 | ||
| نویسنده | ||
| هدیه تقوی* | ||
| دانشیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهراء، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| واژه الثقافه در زبان عربی کنونی به معنای فرهنگ در بردارنده مفاهیمی چون؛ اخلاق، آداب، سنن، علم و دانش و...،( بر اساس تعریف فرهنگ در بعد معنوی) است. این در حالی است که در قرون نخستین اسلامی، چنین انگاره‌ای از مفهوم الثقافه وجود نداشت، و این واژه در معانی و مفاهیم دیگری که متاثر از فضای فکری، سیاسی و نظامی جامعه بود، به کار می‌رفت. مقاله پیش‌رو می‌کوشد انگاره اعراب از مفهوم الثقافه را با استناد به قرآن، متون ادبی و تاریخی در قرون نخستین اسلامی مورد بحث قرار دهد. پیشینه تاریخی مفهوم شناسی الثقافه در پیشا و پسااسلامی به خصوص قرون نخستین اسلامی نشان می‌دهد که انگاره اعراب از معنا و مفهوم این واژه سخنیت چندانی با معنای کنونی آن ندارد. آنان این واژه را در مفاهیم نظامی و سیاسی به معنای؛ درگیری، زد و خورد، ابزار نیزه کوب، مهارت نظامی و... به کار می‌بردند. در مقابل واژه‌ای که بار معنایی فرهنگ را حمل می‌کرد، واژه سنت با محدودیت‌ها و ظرفیت‌های معنایی آن بود که خط مشی فکری، فرهنگی و حتی سیاسی اعراب را تعیین می‌نمود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| الثقافه؛ فرهنگ؛ سنت؛ انگاره؛ قرون نخستین اسلامی | ||
| مراجع | ||
|
ابن اثیر. النهایه فی غریب الحدیث و الاثر. قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، بی تا.
ابن بابویه. محمد بن على، الخصال. ترجمه یعقوب جعفری. قم. نسیم کوثر. 1362ش.
ابن حبیب بغدادی. المنمق فی اخبار قریش. بیروت. عالم الکتب. 1405ق.
ابن خلدون. عبدالرحمنبنمحمد. تاریخ ابن خلدون. بیروت. دارلفکر.1408ق.
ابن سعد. محمد. طبقات الکبرى. تحقیق محمد عبد القادر عطا. بیروت: دار الکتب العلمیه، 1410ق.
ابن سید بطلیوسی. عبداللهبنمحمد. الإقتضاب فی شرح أدب الکتاب. مصحح محمد باسل عیون السود. بیروت: دارالکتب العلمیه، 1420 ق.
ابن قتیبه دینوری. عبداللهبنمسلم. عیون الأخبار. مصحح یوسف علی الطویل. بیروت: دارالکتب العلمیه، 1418ق.
ابن قتیبه دینوری. عبداللهبنمسلم. الشعر و الشعراء. مصحح احمد محمد شاکر. قاهره: دارالحدیث، 1423ق.
ابن منظور. لسان العرب،.بیروت: دارالکتب العلمیه، بی تا.
ابنحمدون. محمدبنحسنبنمحمدبنعلی. التذکره الحمدونیه. مصحح احسان عباس بسکر عباس. بیروت: دار صادر، 1996م.
ابنعبد ربه اندلسی. أحمدبنمحمد. العقد الفرید. مصحح مفید محمد قمیحه. بیروت: دارالکتب العلمیه، 1404 ق.
ابنعبد ربه اندلسی. أحمدبنمحمد. العقد الفرید. بیروت: دارالکتب العلمیه، 1404 ق.
ابن منقذ. اسامه. لباب الاداب. قاهره. مکتبه السنه. 1407.
ابن مقفع. عبدالله. ادب الکبیر و ادب الاصغیر. ترجمه محمد-وحید کلپایگان. انتشارات زمان. 1375.
ابن هشام، عبدالملک. السیره النبویه. بیروت. دارالمعرفه. بیتا.
أبو هلال عسکری. محمدبنعبد الله. جمهرة الأمثال. محمد أبو الفضل إبراهیم و عبد المجید قطامش. بیروت: دارالفکر و دارالجیل، 1420ق.
أبوحنیفه دینوری. أحمدبنداود. کتاب النبات. مصحح برنهارد لوین. تهران: موسسه مطالعات تاریخ پزشکی، 1387ش.
اصفهانی. علىبنالحسین أبو الفرج. الأغانی. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، 1415ق.
اصفهانی. عماد الدین. خریده القصر و جریده العصر. مصحح محمد بهجه الأثری و جمیل سعد. بغداد: مطبوعات الجمع العلمى العراقى، 1375ق.
ایزوتسو. توشیهیکو. خدا و انسان در قرآن. ترجمه احمد آرام. تهران: شرکت سهامی انتشار، 1388ش.
آقایی، محمد رضا ، نصراله نظری، مبانی و ساختار نظام فرهنگی از منظر قرآن کریم، نشریه قرآن و علم، بهار و تابستان 1392، شماره 12، صص 79-109.
باخرزی. علىبنحسنبنعلىبن أبى طیب. دمیه القصر و عصره اهل العصر. مصحح محمد التونجی. بیروت: دارالجیل،1414ق.
بستانی. فواد افرام. فرهنگ ابجدی. ترجمه رضا مهیار. تهران: انتشارات اسلامی، 1375ش.
بطاط. سید محسن. فاکهه الضیوف. قم. نصائح. 1427ق.
بکری أوبنی. أبوعبید. سمط اللآلى. مصحح عبدالعزیز المیمنی. بیروت: دارالکتب العلمیه،بیتا.
بیهقی. إبراهیمبنمحمد. المحاسن و المساوی. مصحح عدنان علی. بیروت: دارالکتب العلمیه، 1420ق.
تنوخی. محسنبنعلی. الفرج بعد الشده. مصحح عبدالشالجی. بیروت: دارصادر، 1975م.
توحیدی. علی بن محمد بن عباس. أخلاق الوزیرین. بیروت. دارصادر. 1412ق.
ثعالبی. عبدالملکبنمحمدبنإسماعیل. یتیمه الدهر فی محاسن أهل العصر. مصحح مفید محمد قمیحه. بیروت: دارالکتب العلمیه،1420 ق.
جاحظ. عمرو بنبحر. الحیوان. بیروت: دارالکتب العلمیه، 1424ق.
جاحظ. عمروبنبحر. رسائل الجاحظ. الرسائل السیاسی. مصحح علی ابوملحم. بیروت: دارالمکتبه و الهلال، 2002م.
خسروپور. سعید و عبدالله رادمرد. «تطور مفهوم فرهنگ در فرهنگ های فارسی و نقد فرهنگ نویسان از یکدیگر تا بهار عجم». دوفصلنامه تاریخ ادبیات: شماره 1 (پیاپی 1/87)، 1402ش، 165-189.
خواجوی ، کاظم ، علی غضنفری و محمد رضا صلح جو، مفهوم فرهنگ بر اساس قرآن و جایگاه آن در نظام اجتماعی، مجله معرفت، سال سی و دو، شماره اول، 1402، صص 21-31.
داوودی. أحمدبننصر. الأموال. مصحح محمد أحمد سراج و علی جمعه محمد. قاهره: دارالسلام، 1427 ق.
دهقانی. حمید و مجید مختاریان پور. «مطالعه تطبیقی دو مفهوم فرهنگ و کالچر». مجله فرهنگ در دانشگاه اسلامی: 1399ش، شماره 3 (پیاپی 36)، 405-420.
راغب اصفهانی. حسینبنمحمد. مفردات الفاظ القرآن. بیروت: دارالقلم، 1412ق.
راغب اصفهانی. حسینبنمحمد. محاضرات الأدبا و محاورات الشعراء و البلغا. بیروت. دارالارقم بن ابی الارقم. 1420ق.
زمخشری. محمودبنعمر. مقامات الزمخشری. بیروت: دارالکتب العلمیه، 1425ق.
زیدبنرفاعی هاشمی. الأمثال. مصحح علی ابراهیم کردی. دمشق: دار سعدالدین، 1423ق.
سوزنچی. حسین. محمد پورکیانی. مفهوم فرهنگ در گفتمانهای سیاستگذاری فرهنگی. فصلنامه دین و سیاست فرهنگی. شماره چهاردهم. بهار و تابستان 1399. صص 75-79.
سیوطی.جلال الدین عبد الرحمن بن أبی بکر. المحاضرات و المحاورات. بیروت. دارالغرب الاسلامی.1424 ق.
شریف رضی. محمدبنحسین. مصحح یوسف شکری فرحات. بیروت: دارالجیل، 1415ق.
شمشاطی. علیبنمحمدبنمطهر عدوی. الأنوار و محاسن الأشعار. مصحح صالح مهدی عزاوی. بغداد: دار الحریه لطباعه، 1976 م.
شنترینی. علىبنبسام. الذخیره فی محاسن أهل الجزیره. مصحح احسان عباس. بیروت: دارالغرب الاسلامی، 2000.م
شنتمری. یوسفبنسلیمانبنعیسى. أشعار الشعراء السته الجاهلیین. مصحح ابراهیم شمس الدین. بیروت: دارالکتب العلمیه، 1422ق.
صفدی. خلیل بن ابیک. نصره الثائر علی المثل السّائر. تحقیق محمد علی سلطانی. دمشق. مجمع اللغه العربیه. بیتا.
صفوی.کوروش. درآمدی بر معنی شناسی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی،1383ش .
صولی. محمدبنیحیى. کتاب الأوراق قسم أخبار الشعراء. ج هیورث دن. قاهره: الهیئه العامه لقصور الثقافه، 1425ق.
طبری. محمدبنجریر. تاریخ الطبری. تحقیق محمد ابراهیم ابوالفضل. بیروت: دارالتراث، 1387ش.
طریحی. فخر الدین. مجمع البحرین. تهران: نشر مرتضوی، 1978م .
فراهیدی. خلیلبناحمد. کتاب العین. بیجا: موسسه دارالهجره، 1424ق.
فره وشی. بهرام. کارنامه اردشیر بابکان. بیجا: بیتا.
فیومی. احمدبنمحمد. المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر. قم: موسسه دارالهجره، بیتا.
قالی. إسماعیلبنقاسمبنعیذون و عبد اللهبنعبد العزیز بنمحمد بکری اندلسی. الأمالی. مصحح صلاحبنفتحی هلل و سیدبنعباس جلیمی. بیروت: موسسه الکتب الثقافیه،1422ق.
قرشی. علی اکبر. قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1371ش.
قرشی. محمدبنأبیالخطاب. جمهره أشعار العرب. مصحح علی فاعور. بیروت: دارالکتب العلمیه، 1424ق.
مبرد. محمدبنیزید. الکامل فی اللغه و الأدب. مصحح تغارید بیضون و نعیم زرزور. بیروت: دارالکتب العلمیه، 1407ق.
مسعودی. علیبنحسین. مروج الذهب و معادن الجوهر. مصحح اسعد داغر. قم: دارالهجره، 1409ق.
مصطفوی. حسن. التحقیق فی کلمات القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیه،1430ق.
مک دائل. دایان. مقدمهای بر نظریههای گفتمان. ترجمه حسینعلی نوذری. تهران: انتشارات فرهنگ گفتمان، 1380ش.
میدانی نیسابوری. أحمدبنمحمد. مجمع الأمثال. مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی، 1366ش.
نویری. أحمدبنعبد الوهاب. نهایه الأرب فی فنون الأدب. قاهره،: دار الکتب و الوثائق القومیه، 1423 ق.
یعقوبی، احمد بن ابی واضح،(بی تا)، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دارصادر.
یوسفیان. جواد. «نگاهی به مفهوم فرهنگ». مجله رشد آموزش علوم اجتماعی: 1368ش، شماره 2، 21-25.
Velkley. Richard L. "The Tension in the Beautiful:On Culture and Civilization in Rousseau and German Philosophy". Being after Rousseau: philosophy and culture in question. Chicago: University of Chicago Press: 2002.
Anderson Gittens. William. The Value of Culture. Media Arts Specialists: Publisher: 2019.
Lakoff. George and Mark Jahnson. Metaphors we live by. University of Chicago Press: 2003 | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 35 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 27 |
||