تأملی بر زیبایی‌شناسی و دلالت ادراکی لبه‌های شهری؛ از حرکت و ادراک تا هویت فضامند: مطالعه موردی کارخانه سیمان ری

مطالعات طراحی معماری و شهرسازی زمینه گرا

دوره 1، شماره 2، مهر 1404، صفحه 187-203   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/context.2025.93646.1016

نویسندگان

فرهاد کریمانی^{* 1}؛ کیانا شریفی²

¹دانش آموخته شهرسازی دانشگاه فنی وین (اطریش)

²دانش آموخته شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

پژوهش حاضر به واکاوی تأثیرات ژرف زیبایی‌شناسی در تبیین مرزها و فضاهای میانه خرده‌فضاهای درون لبه‌های شهری و تأثیر آن بر تجربه فردی از حرکت در این فضاها می‌پردازد. این تحقیق، در صدد پاسخ به پرسشی است بنیادین که: چگونه و به چه شیو‌ه‌ای، ابعاد کالبدی مقوله زیبایی‌شناسی در ادراک و تجربه فرد از حرکت در لبه‌های شهری مؤثر است؟ نمونه موردی این تحقیق، لبه‌ی شهری طراحی‌شده در کارخانه سیمان ری در تهران است که با بهره‌گیری از مروری عمیق بر نظریات، مقالات و پژوهش‌های پیشین، چارچوبی نظری و مدلی مفهومی برای تحلیل این فضاها ارائه می‌دهد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهند که مؤلفه‌های بصری همچون نورپردازی، رنگ، تغییرات ارتفاعی، حس لامسه، فرم‌های هنری و تناسبات فضایی در نقش مفصلی میان خرده‌فضاهای منفصل و بی‌تعریف، می‌توانند در تعیین میزان احساس امنیت، آرامش و تعلق مکانی اثرگذار باشند و بر ساختار روانی و عاطفی افراد در این فضاها تأثیرات بارزی بگذارند.

کلیدواژه‌ها

زیبایی شناسی شهری؛ لبه های شهری؛ تجربه فردی؛ حرکت در فضا؛ مولفه های بصری

مراجع

1.Ahmadnia, H., Suleiman, Y. H. (2018). Aesthetics of space organization: Lessons from traditional European cities for today’s urban areas.Journal of Contemporary Urban Affairs, 2(1), 38–46. https://doi.org/10.25034/ijcua.2018.3659.

2.Ahmad Nia, H., & Alpar Atun, R. (2016). Aesthetic design thinking model for urban environments: A survey based on a review of the literature. WIT Transactions on Ecology and The Environment, 21 (3), 195–212. https://doi.org/10.1057/udi.2015.25

3.Arriaza, M., Cañas-Ortega, J. F., Cañas-Madueño, J. A., & Avilés, P. (2004). Assessing the visual quality of rural landscapes. Landscape and Urban Planning, 69 (1), 115-125. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2003.10.029

4.Arthur, L. M., Daniel, T. C., & Boster, R. S. (1977). Scenic assessment: an overview. Landscape planning, 4, 109-129. https://doi.org/10.1016/0304-3924(77)90014-4

5. Askarzadeh, Z. and Shokuhi Bidhendi, M. S. (2016). Analyzing the Effects of Urban Edge Overlay on Natural Coastal Features in Cities of India. Journal of Art and Civilization of the Orient, 4(13), 33-41. (In Persian)

6.Bahrainy, H,. (1996). Urban Space Analysis. University of Tehran Press, Tehran. (In Persian)

7.Berlint, A., & Alafchi, J. (1998). Zibashenas-e Mohiti. Ziba Shenakht, 16(1), 283–296 . (In Persian)

8.Bostanci, S. H., & Ocakçi, M. (2011). Innovative Approach to Aesthetic Evaluation Based on Entropy. European Planning Studies, 19(4), 705–723. https://doi.org/10.1080/09654313.2011.548473.

9.Carlson, A. (2013). Environmental aesthetics. In The Routledge Companion to Aesthetics (pp. 485-498). Routledge.

10.Challet, F. (1949). Zibai-shenasi [Aesthetics] (A.-A. Bamdad, Trans.). Tehran: Safi Alishah Press. (In Persian)

11.Dehkhoda, A. A. (1998). Loghatnameh-ye Dehkhoda [Dehkhoda Dictionary]. Tehran: University of Tehran Press. (In Persian)

12.Dutton, D. (2004). Let’s Naturalize Aesthetics. www. aesthetics-online. org/ideas/dutton. html, 3.

13.Ebrahimi-Dehkordi, S. (2020). Naghsh-e Labeh-haye Shahri-ye Ecologic dar Keyfiat-e Fazaye Shahri. Memari Shenasi, 16(3), 200–204. (In Persian).

14.Geisen, T. (2003). Grenzen und Differenz: Soziale und kulturelle Aspekte von Inklusion und Exklusion [Borders and difference: Social and cultural aspects of inclusion and exclusion]. Wiesbaden: VS Verlag für Sozialwissenschaften. (In German).

15.Grütter, J. K. (1987). Ästhetik in der Architektur: Grundlagen der Architektur-Wahrnehmung [Aesthetics in architecture: Fundamentals of architectural perception]. Stuttgart: Kohlhammer. (In German)

16.Hatami, S., Mousavi, S. J., & Talischi, G. (2016). Negarash-e Peydarshenasaneh be Barrasi-ye Naghsh-e Marz dar Makanha-ye Tabiei va Makanha-ye Ensan-Sakhteh. Motaleat-e Mohiti Haft Hesar, 4(15), 27–36. (In Persian).

17.Hekkert, P. (2006). Design aesthetics: Principles of pleasure in design. Psychology Science, 48(2), 157–172.

18.Jafari, M. T. (1990). Falsafe-ye honar va ziba’i-shenasi az didgah-e elahi [Philosophy of art and aesthetics from a theistic perspective]. Tehran: Islamic Culture Publications. (In Persian).

19.Janparvar, M. (2017). Negareshi no be motaleʿat-e marzi: Mafaheem, osoul va nazarieha [A new perspective on border studies: Concepts, principles and theories]. Tehran: Iranian Geopolitical Association. (In Persian).

20.Kaplan, R., & Kaplan, S. (1989). The experience of nature: A psychological perspective. Cambridge, UK: Cambridge University Press.

21.Kappacher, D. (2008). Grenze und Identität: Zur Funktion sozialer und räumlicher Grenzen [Boundary and identity: On the function of social and spatial boundaries]. Munich: Wilhelm Fink. (In German).

22.Konijnendijk, C. (2018). The forest and the city—the cultural landscape of urban woodland. The forest and the city. Springer Cham. NewYork.

23.Melkeshahi, H. (1988). Translation and commentary on Avicenna’s Al-Isharat wa al-Tanbihat. Tehran. Soroush. (In Persian).

24.Mansouri, R. , Habib, F. and Shahcheraghi, A. (2022). Explaining the Conceptual Model based on the Grounded Theory Method Influenced by Environmental Aesthetics in the Genius Loci, and Prioritizing and Weighting its Sub-Indices in the Cultural Works of Contemporary Iranian Architecture. Islamic Art Studies, 19(46), 517-540. (In Persian). https://doi.org/10.22034/ias.2022.357414.2042.

25.Mansouri, R. , Habib, F. and Shahcheraghi, A. (2022). Validation of a Conceptual Model Influenced by Environmental Aesthetics in the Genius Loci of Cultural Works of Contemporary Iranian Architecture. Islamic Art Studies, 19(47), 579-595. (In Persian). https://doi.org/10.22034/ias.2022.336102.1923.

26.Mansouri, S. (2010). -. MANZAR, the Scientific Journal of landscape, 2(9), 30-33. (In Persian).

27.Mohazzab Tollab, M. , Karimimoshaver, M. and Sajadzadeh, H. (2018). Attitudes in Urban Landscape Aesthetics. Quarterly Journals of Urban and Regional Development Planning, 3(6), 81-111. (In Persian). https://doi.org/10.22054/urdp.2020.50220.1190.

28.Mousavi, S. J. , Hatami, S. and Talischi, G. (2019). Boundaries, Places. Armanshahr Architecture & Urban Development, 11(25), 189-199. (In Persian).

29.Mesgari, A.A.A., & Saatchi, S. M.  (2014). The Transformation of aesthetics in Hegel’s philosophy of art. Knowledge. Journal of Human Sciences, 69(1), 127-145. (In Persian).

30.Molavi, M. (2005). Tahlil-e Formal-e Fazaye Shahri va Payeh-haye Falsafi-ye An. Honar-ha-ye Ziba, 21(21), 27-34. (In Persian).

31.Naghizadeh, M. (2003). Philosophical foundations of aesthetics in Iranian landscape design. Journal of Environmental Studies, 29(Special Issue), 61–80. (In Persian) https://sid.ir/paper/359294/en.

32.Nasar, J. L. (1994). Urban design aesthetics: The evaluative qualities of building exteriors. Environment and Behavior, 26(3), 377–401.https://doi.org/10.1177/001391659402600305.

33.Pakzad, J. (2016). Mabani-ye Nazari va Farayand-e Tarahi-ye Shahri.Tehran. Entesharat-e Shahidi. (In Persian).

34.Palmer, J. F. (1997). Stability of landscape perceptions in the face of landscape change. Landscape and Urban Planning, 37(1-2), 109-113. https://doi.org/10.1016/S0169-2046(96)00375-1.

35.Parsi, D. H. (2002). Shenakht-e Mohtavaye Fazaye Shahri. Honarha-ye Ziba, 11(11). (In Persian).

36.Relph, E. (1976). Place and placelessness. SAGE Publications Ltd, Thousand Oaks.

37.Sajjadi, S. J. (1996). Farhang-e ‘Olum-e Falsafi va Kalami. Tehran. Amir Kabir. (In Persian).

38.Shahcheraghi, A., & Bandarabad, A. (2017). Environed in the environment: Application of environmental psychology in architecture and urban planning. Tehran: Jahad-e Daneshgahi Organization. (In Persian).

39.Shahlaei, A., & Mohajeri, M. (2015). In-Between Space: Dialectic of Inside and Outside in Architecture. International Journal of Architecture and Urban Development, 5(3), 27–36.

40.Smout, T. C. (1993). The Highlands and the roots of green consciousness, 1750-1990. Scottish Natural Heritage.

41.Stamps, A. E. (1990). Use of Photographs to Simulate Environments: A Meta-Analysis. Perceptual and Motor Skills - Perceptual and Motor Skills, 71(3), 907-913. https://doi.org/10.2466/PMS.71.7.907-913.

42.Tabnak. (2014). Mahi-giri az Ab-e Alude “Masil” Kenar-e Bozorgrah. (In Persian) https://www.tabnak.ir/fa/news/395698.

43.Tolstoy, L. (1998). What is art? (K. Dehghan, Trans.). Tehran. Amir Kabir.

44.Yarahmadi, S. (2010). Surveying the role of edges in the realization of landscape goals. MANZAR, the Scientific Journal of landscape, 2(11), 30-37. (In Persian).