بررسی جامعه‌شناختی نقش واسطه‌ای پاسخگویی سازمانی در رابطۀ بین آنومی اجتماعی و اعتماد نهادی (مورد مطالعه: شهروندان 18تا 65 سال شهرستان شوشتر)

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 8، دوره 22، شماره 1 - شماره پیاپی 51، فروردین 1404، صفحه 221-254   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2025.92317.1615

نویسندگان

سعید رحیمی¹؛ علی بوداقی^{* 2}؛ علی عربی²

¹کارشناسی‌ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

²استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

در هر جامعه اعتماد مقدمۀ همکاری است. اعتماد به نهادها و سازمان‌ها به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های مهم سرمایۀ اجتماعی نقش کلیدی در تنظیم شبکۀ ارتباطات اجتماعی، انسجام اجتماعی، ترویج فرهنگ مشارکت و توسعۀ همه جانبۀ جوامع دارد. مفهوم یاد شده متأثر از عوامل مختلفی است. این پژوهش به بررسی نقش واسطه‌ای پاسخگویی سازمانی در رابطۀ بین آنومی اجتماعی و اعتماد نهادی در میان شهروندان ۱۸ تا ۶۵ سال شهرستان شوشتر پرداخته است. این مطالعه به روش پیمایشی و با روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای بر روی ۳۸۳ نفر از شهروندان انجام شده است. در تحقیق حاضر برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران و برای سنجش سازه‌های آنومی اجتماعی و اعتماد نهادی از پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته و برای اندازه‌گیری سازۀ پاسخ‌گویی سازمانی از پرسش‌نامۀ استاندارد بوونز^[1] (2005) استفاده شد. در این پژوهش داده‌های تحقیق با استفاده از نرم‌افزارهای SPSS22 , AMOS تحلیل شدند. یافته‌های توصیفی تحقیق حاضر نشان می‌دهد که میانگین اعتماد نهادی در نمونۀ مورد بررسی پایین‌تر از مقدار متوسط است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که آنومی اجتماعی رابطه‌ای معکوس و معنی‌دار با اعتماد نهادی دارد؛ به‌طوری که با افزایش آنومی اجتماعی، اعتماد نهادی کاهش می‌یابد. همچنین، بین پاسخگویی سازمانی و اعتماد نهادی رابطۀ معنی‌دار ملاحظه شد. نتایج تحلیل مسیر نشان داد که متغیرهای وارد شده در مدل، ۶۴ درصد از واریانس اعتماد نهادی را تبیین می‌کنند. براساس یافته‌های تحقیق می‌توان گفت که در مقایسه با سایر متغیرهای وارد شده در مدل، سازۀ پاسخ‌گویی سازمانی نقش مهمی در اعتماد نهادی شهروندان شوشتری دارد.
 

Bovens

 

کلیدواژه‌ها

آنومی اجتماعی؛ پاسخگویی سازمانی؛ اعتماد نهادی؛ تحلیل مسیر؛ شهرستان شوشتر

مراجع

1. احمدی، ی؛ و ابراهیمی‌قلعه‌قاضی، ه. (1399). ارائۀ مدل بومی پاسخگویی سازمانی در سازمان‌های دولتی ایران با در نظر گرفتن نقش عوامل سازمانی فردی. تعالی منابع انسانی، 1(1)، 89-107.
2. اصغری، ح؛ و اسدی، ا. (1392). تأثیر پاسخگویی بر اعتماد عمومی و اعتماد سیاسی (مورد مطالعه: سازمان‌های دولتی ایران). خط‌مشی‌گذاری عمومی در مدیریت (رسالت مدیریت دولتی)، 4(9-10)، 53-75.
3. اوچی‌اردبیلی، ک؛ فیضی‌زنگیر، م؛ روحی‌عیسی‌لو، م؛ خیراندیش، م؛ و آزادی، ب. (1399). ارائۀ مدل بومی پاسخگویی سازمانی با رویکرد اعتماد عمومی در سازمان‌های دولتی ایران. ماهنامۀ جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 3(3)، 871-893.
4. اوفه، ک. (1381). چگونه می‎توان به شهروندان اعتماد داشت؟ در کتاب سرمایه اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه. (تاج‌بخش. ک، گردآورنده). تهران: شیرازه.
5. پاتنام، ر. (1380). دمکراسی و سنت‌های مدنی. (دلفروز. م.ت، مترجم). تهران: دفتر مطالعات سیاسی وزارت کشور.
6. پورموسوی، ع؛ و رحمانی، ر. (1399). تحلیل جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر مهاجرت روستا به شهر در شهرستان شوشتر. پژوهش‌های روستایی، 11(2)، 345-365.
7. پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش ایرانیان (1402). موج چهارم. پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
8. خادمی، ع؛ سلیمانی، م؛ و قنواتی، ف. (1398). بررسی وضعیت توسعۀ اجتماعی شهرستان‌های استان خوزستان. فصلنامۀ برنامه‌ریزی و توسعۀ پایدار، 8(3)، 67-85.
9. زارعی، م. (1391). بررسی رابطۀ بین کیفیت عملکرد سازمانی و احساس آنومی با اعتماد نهادی در بین سرپرستان خانوار شهر نورآباد ممسنی. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه یاسوج.
10. زتومکا، پ. (1390). اعتماد: نظریۀ جامعه‌شناختی. (غفاری. غ.ر، مترجم). تهران: نشر شیرازه.
11. شارع‌پور، م. (1388). بررسی عوامل مؤثر بر اعتماد اجتماعی به نیروهای انتظامی. جامعه‌شناسی کاربردی، 20(4)، 1-16.
12. شریفی، ح.پ؛ و شریفی، ن. (1394). روش تحقیق در علوم رفتاری. تهران: انتشارات سخن.
13. عالی زارنجی، ب؛ و عالی‌زارنجی، ج. (1402). بررسی اهمیت نسبی پاسخگویی سازمانی در افزایش اعتماد معلمان. دوفصلنامۀ رویکردهای توسعۀ مدیریت منابع انسانی، سال دوم، شماره بهار و تابستان، 50-62.
14. عباس‌زاده، م؛ علیزاده‌اقدم، م.ب؛ و اسلامی، ر. (1390). اعتماد به دستگاه‌های اجرایی و عوامل مؤثر بر آن. جامعه‌شناسی کاربردی، 22(1)، 83-106.
15. فوکویاما، ف. (1379). پایان نظم: سرمایۀ اجتماعی و حفظ آن. (توسلی. غ.ع، مترجم). تهران: شرکت حکایت قلم نوین.
16. فوکویاما، ف. (1400). اعتماد: فضائل اجتماعی و خلق سعادت. (بهشتی.س.ع، مترجم). تهران: نشر روزنه.
17. کوهی، ک؛ و علیزاده، م. (1392). مدل‌سازی علل گرایش زنان به جراحی زیبایی با کاربرد نرم‌افزار Lisrel (تحقیقی در حوزۀ جامعه‌شناسی پزشکی). مجلۀ علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ایلام، 21(6)، 86-95.
18. محسنی‌تبریزی، ع؛ معیدفر، س؛ و گلابی، ف. (1390). بررسی اعتماد اجتماعی با نگاهی نسلی به جامعه. جامعه‌شناسی کاربردی، 22(1)، 41-70.
19. منصوریان، م.ک؛ و قدرتی، ح. (1388). اعتماد اجتماعی و تعیین‌کننده‌های آن: رهیافت نهادمحور یا رهیافت جامعه‌محور. جامعه‌شناسی کاربردی، 20(2)، 189-215.
20. معیدفر، س. (1385). جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی ایران. تهران: نشر نور علم.
21. ملتفت، ح؛ و حزباوی، ع. (1395). بررسی موانع اشتغال و پیامدهای بیکاری از دیدگاه جوانان استان خوزستان، هشتمین همایش ملی انجمن جمعیت‌شناسی ایران: تحولات جمعیت، نیروی انسانی و اشتغال در ایران، دانشگاه یزد.
22. نایبی، ه؛ معیدفر، س؛ سراج‌زاده، س.ح؛ و فیضی، ا. (1396). تئوری آنومی دورکیم و مرتن؛ شباهت‌ها، تفاوت‌ها و شیوه‌های اندازه‌گیری رفاه اجتماعی. رفاه اجتماعی، 17 (16)، 9-52.
23. نوریان، س؛ و مرادنژادی، ه. (1401). واکاوی تأثیر فرهنگ پاسخگویی کارکنان هلال احمر بر اعتماد مردم مناطق روستایی زلزله‌زده شهرستان ثلاث باباجانی. نشریۀ رهپویه ارتباطات و فرهنگ، 2(3)، 83-96.
24. Aliyev, K., Gasimov, I., & Eynalov, H. (2022). Institutional trust and life satisfaction in selected post-Soviet countries: The mediating role of 'perceived relative income'. Economics and Sociology, 15(1), 94-108.
25. Bachman, R., & Inkpen, A. C. (2011). Understanding institutional-based trust building processes in inter-organizational relationships. Organization Studies, 32, 281–301.
26. Beetham, D. (1991). The legitimation of power. Macmillan International Higher Education.
27. Bernburg, J. G. (2019). Anomie theory. Oxford Research Encyclopedia of Criminology and Criminal Justice.
28. Bovens, M. (2005). Public Accountability. In E. Ferlie, L. Lynne, & C. Pollitt (eds.). The Oxford Handbook of Public Management (pp. 182–208). Oxford: Oxford University Press.
29. Cunha Filho, M. D. C. (2022). Institutional Foundations of Trust: Sociolegal Perspectives. Revista Direito e Práxis, 13(3), 1706-1735.
30. Deflem, M. (2017). Merton, Robert K. In The Wiley-Blackwell Encyclopedia of Social Theory, B.S. Turner (Ed.).
31. Ehren, M., Paterson, A., & Baxter, J. (2020). Accountability and trust: Two sides of the same coin?. Journal of Educational Change, 21(1), 183-213.
32. Featherstone, R., & Deflem, M. (2003). Anomie and Strain: Context and Consequences of Merton's Two Theories. Sociological Inquiry, 73(4), 471-489.
33. Gambetta, D. (2000). Can We Trust Trust? In Trust: Making and Breaking Cooperative Relations, electronic edition.
34. Guiso, L. (2010). A trust-driven financial crisis. Implications for the future of financial markets. European University Institute, Economics Working Papers.
35. Győrffy, D. (2013). Institutional trust and economic policy: Lessons from the history of the euro. 10.1515/9786155225345.
36. Habibov, N., Auchynnikava, A., Luo, R., & Fan, L. (2022). The Importance of Institutional Trust in Explaining Life-Satisfaction: Lessons From the 2008 Global Financial Crisis. Problems of Economic Transition, 63(7–9), 401–443.
37. Hetherington, M. J. (2005). Why trust matters: Declining political trust and the demise of American liberalism. Princeton University Press.
38. Kaasa, A., & Andriani, L. (2022). Determinants of institutional trust: the role of cultural context. Journal of Institutional Economics, 18(1), 45–65.
39. Levi, M., & Stoker, L. (2000). Political trust and trustworthiness. Annual Review of Political Science, 3(1), 475-507.
40. Lima, M. E. O., & França, D. X. d. (2021). Crisis, anomie and trust in institutions in Brazil. Revista Psicologia Política, 21(52), 630-645.
41. Newton, K. (2004). Social trust: individual and cross-national approaches. Portuguese Journal of Social Science, 3(1), 15–35.
42. Rothstein, B., & Stolle, D. (2002). How Political Institutions Create and Destroy Social Capital: An Institutional Theory of Generalized Trust. In Delivery at the Annual Meeting of the American Political Science Association (pp. 52-79).
43. Rothstein, B., & Stolle, D. (2003). Social Capital, Impartiality and the Welfare State: An Institutional Approach. In: Hooghe, M., & Stolle, D. (eds). Generating Social Capital. Palgrave Macmillan, New York.
44. Rothstein, B., & Stolle, D. (2008). The State and Social Capital: A Theory of Generalized Trust. Comparative Politics, 40(4), July 2008.
45. Schilke, O., Reimann, M., & Cook, K. S. (2021). Trust in social relations. Annual Review of Sociology, 47(1), 239–259.
46. Spadaro, G., Gangl, K., Van Prooijen, J-W., Van Lange, P. A. M., & Mosso, C. O. (2020). Enhancing feelings of security: How institutional trust promotes interpersonal trust. PLoS ONE, 15(9), e0237934.
47. Sztompka, P. (1998). Trust, Distrust and Two Paradoxes of Democracy. European Journal of Social Theory, 1(1), 19–32.
48. Thoms, P., Dose, J. J., & Scott, K. S. (2002). Relationships between accountability, job satisfaction, and trust. Human Resource Development Quarterly, 13(3), 307-323.
49. Tyler, T. R. (2006). Why people obey the law. Princeton University Press.
50. Tyler, T. R. (2011). Trust and legitimacy: Policing in the USA and Europe. European Journal of Criminology, 8(4), 254-266.
51. Verducci, S., & Schröer, A. (2010). Social Trust. In H. K. Anheier & S. Toepler (Eds.), International Encyclopedia of Civil Society (pp. 1453-1458).
52. Willis, C. L. (1982). Durkheim’s concept of anomie: Some observations. Sociological Inquiry, 52(2), 106-115.