واکاوی شکل‌گیری معنا در «لامیة العجم» طغرایی بر اساس نظریة قطب‌های استعاری و مجازی یاکوبسن

زبان و ادبیات عربی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 تیر 1404   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.2025.90368.1469

نویسندگان

زهرا حقایقی^{* 1}؛ مرضیه آباد²

¹دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد ، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

ساختارگرایی، رویکردی تحلیلی در مطالعات ادبی است که با تأکید بر نقش زبان در شکل‌دهی به معانی و ساختارهای ادبی، به کاوش در روابط بین عناصر زبانی و ساختاری متون می‌پردازد. در این پژوهش، با بهره‌گیری از این رویکرد و با تکیه بر نظریه‌های رومان یاکوبسن، به بررسی دقیق و همه جانبه‌ی قصیده‌ی مشهور «لامیة العجم» طغرایی پرداخته شده است. هدف اصلی پژوهش، شناسایی و تحلیل ارتباط بین عناصر زبانی و ادبی در شکل‌گیری معنا در این اثر کلاسیک است. با توجه به اهمیت وشهرت «لامیة العجم»، این پژوهش تلاش می‌کند تا با رویکردی ساختارگرایانه، لایه‌های پنهان و پیچیدگی‌های معنایی این قصیده را آشکار سازد. روش پژوهش مبتنی بر تحلیل زبان‌شناختی دقیق متن در سه سطح زبانی، ادبی و اندیشگانی است. در سطح زبانی، به بررسی عناصر صوتی مانند هم‌آوایی و هم‌حروفی، وزن و بحر، و همچنین هنجارشکنی‌های زبانی پرداخته شده است. در سطح ادبی، تحلیل بر روی عناصر ادبی مانند استعاره، کنایه و سایر آرایه‌های ادبی متمرکز شده است. و در نهایت، در سطح اندیشگانی، تلاش شده است تا ارتباط بین عناصر زبانی و ادبی با مفاهیم و مضامین کلی قصیده بررسی شود. رهیافت پژوهش نشان می دهد که وزن وبحر با مفهوم و محتوای قصیده هم‌خوانی دارد. هم حروفی و هم آوایی در شعر اندک،اما قابل ملاحظه است و غالبا از نوع تکرار آوایی ناقص است، از دیگر سو، هنجارگریزی و قاعده افزایی است که موجب برجسته‌سازی زبان شعری قصیده «لامیة العجم» شده است و از این میان کاربرد استعاره از بالاترین بسامد برخوردار است که نشانگر عنصر خیال و معانی ذهنی شاعر است. ساختار واژگانی و ادبی در قصیده در خدمت اندیشه و عاطفه شاعر قرار گرفته است

کلیدواژه‌ها

ساختارگرایی ادبی؛ معناشناسی؛ رومان یاکوبسن؛ طغرایی؛ لامیة العجم

مراجع