بررسی یکپارچه سیلاب و خشکسالی و راهکارهای حقوقی آن با توجه به چالش‌های تقنینی

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 10، دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 35، خرداد 1404، صفحه 108-121

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v12i1.2410-1368

نویسندگان

ام البنین صدر^{* 1}؛ فاطمه صدر²؛ مرضیه ثمره هاشمی¹

¹گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

²عضو مرکز وکلا و کارشناسان و مشاوران خانواده قوه قضائیه، کرمان، ایران

چکیده

بلایای قهری ازجمله پدیده‌هایی هستند که فراگیر بوده و تمامی بخش‌های جوامع بشری را تحت تأثیر قرار می‌دهند. ازآنجاکه جوامع بشری در چارچوب قوانین اداره می‌شود، بنابراین کنترل و مدیریت بلایای قهری به‌عهده دولت‌مردان و حاکمیت می‌باشد. دو پدیده هیدرولوژیکی سیلاب و خشکسالی از مهمترین بلایای ‌قهری چند سال اخیر کشور ایران محسوب می‌شوند. تاکنون مطالعات بسیاری در رابطه با سیلاب و خشکسالی صورت‌گرفته که نشان ‌می‌دهد این دو پدیده بر سه بخش اجتماعی، اقتصادی و محیط‌زیستی تأثیرگذارند. هدف این پژوهش، بررسی چالش‌های تقنینی برای مدیریت یکپارچه این دو پدیده و ارائه راهکارهای حقوقی در این زمینه می‌باشد. قوانین بسیاری به منظور رسیدگی و مدیریت هر یک از پدیده‌های سیلاب و خشکسالی وضع‌شده‌است که دیدگاهی بخشی و منحصر به فرد در رابطه با سیلاب یا خشکسالی داشته‌اند. درنهایت این پژوهش نشان‌داده‌است که قوانین وضع شده در رابطه با بحران خشکسالی، صرفاً جبران خسارات ناشی از آن را تعیین‌تکلیف نموده‌است، لکن در خصوص راهکارهای علمی و عملی جهت پیشگیری یا کاهش عواقب خشکسالی، ساکت است. همچنین با توجه به برهمکنشی عواقب سیلاب و خشکسالی، بازبینی و اصلاح قوانین موجود در رابطه با سیلاب، باید در دستور کار دولت قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

مدیریت یکپارچه؛ سیلاب؛ خشکسالی؛ قوانین و مقررات؛ چالش‌ها و راهکارها

مراجع

السان، مصطفی. (1388). مسؤولیت مدنی در قبال حوادث طبیعی (بررسی تطبیقی مبانی، محدودیت‌ها و رویه قضایی با تأکید بر زلزله. نشریه پژوهش‌های حقوقی، 8(16)، 47-80.

حسین‌زاده، جواد، عزیزی، فرشید، جاهدی، حبیب‌اله، و کیانوش، مهدی. (1۳۹۹). ارزیابی خسارات اقلیم و راهکارهای مدیریت بحران با تأکید بر بحران سیلاب در شهر نکا. هفتمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم انسانی، مدیریت و کارآفرینی ایران، تهران، ایران. بازیابی‌شده از https://civilica.com/doc/1028049

حیدری، مهدی. (1398). مدیریت سیلاب شهری. چهارمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری، مدیریت شهری و محیط زیست، تهران، ایران. بازیابی‌شده از https://civilica.com/doc/902983

زرین، آذر، و رودباری، عباس‌علی. (1400). مدیریت ریسک خشکسالی در تغییر اقلیم: نقش سیاست‌های ملی و برنامه مدیریت خشکسالی (DMP). نشریه آب و توسعه پایدار، 8 (1)، ۱۰۷–۱۱۲. بازیابی‌شده از https://jm.um.ac.ir/article_40281.html

طاهری، سیده محدثه، و مساعدی، ابوالفضل. (1402). مروری بر راهبردهای مدیریت ریسک سیل و چالش‌های قانونی و عملی. نشریه آب و توسعه پایدار، 10(3)، 35-50.  https://doi.org/10.22067/jwsd.v10i3.2309-127

طباطبایی مؤتمنی، منوچهر. (۱۳۸۷). حقوق اداری تطبیقی. تهران، انتشارات چاپ دوم هفت‌پیکر.

لکزهی مقدم، مجتبی و فریادی، مسعود. (1400). چالش‌های تقنینی در مدیریت خشکسالی در حقوق ایران. نشریه تحقیقات منابع آب ایران، 17(3)، 133- 148. DOR: 20.1001.1.17352347.1400.17.3.7.2

مطیعی لنگرودی، سیدحسن، قدیری معصوم، مجتبی، اسکندری چوبقلو، حافظ، طورانی، علی و خسروی مهر، حمیده. (1394). بررسی نقش مدیریت مشارکتی در کاهش آثار سیل (مطالعه موردی: روستاهای حوضه رودخانه زنگمار ماکو). نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، 1۹(51)، 311-۳۳۹. https://journals.tabrizu.ac.ir/article_3451.html

مجلس شورای اسلامی. (1361). قانون توزیع عادلانه آب. مرجع تصویب: مصوبات مجلس شورای اسلامی، تاریخ تصویب: 16/12/1361. ایران.

مجلس شورای اسلامی. (1379). قانون جبران خسارات و پیشگیری عوارض ناشی از خشکسالی. مرجع تصویب: مصوبات مجلس شورای اسلامی، تاریخ تصویب: 20/02/1379. ایران.

مجلس شورای اسلامی. (1387). قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور. مرجع تصویب: مصوبات مجلس شورای اسلامی، تاریخ تصویب: 31/02/1387. ایران.

مجلس شورای اسلامی. (1389). قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی. مرجع تصویب:مصوبات مجلس شورای اسلامی، تاریخ تصویب: 23/04/1389. ایران.

مجلس شورای اسلامی. (1389). قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۴ ـ ۱۳۹۰). مرجع تصویب:مصوبات مجلس شورای اسلامی، تاریخ تصویب: 15/10/1389. ایران.

مجلس شورای اسلامی. (1396). قانون هوای پاک. مرجع تصویب: مصوبات مجلس شورای اسلامی، تاریخ تصویب: 25/04/1396. ایران.

مجلس شورای اسلامی. (1398). قانون مدیریت بحران کشور. مرجع تصویب: مصوبات مجلس شورای اسلامی، تاریخ تصویب: 23/05/1398. ایران.

مجلس شورای ملی. (1348). قانون پیشگیری و مبارزه با خطرات سیل. مرجع تصویب: مصوبات مجلس شورای ملی، تاریخ تصویب: 05/03/1348. ایران.

میری، مسلم. (۱۳۹۹). چالش‌های حقوقی حفاظت از بستر و حریم رودخانه‌ها در ایران. نشریه تحقیقات منابع آب ایران، ۱۶(۱)، ۲۹–۵۰. DOR: 20.1001.1.17352347.1399.16.1.29.3

نظری، ابوذر، و نجفی‌کانی، علی اکبر. (1396). بررسی راهکارهای بومی مدیریت مخاطرات طبیعی فعالیت‌های زراعی روستایی با تأکید بر سرمازدگی، سیل و خشکسالی (مطالعه موردی: شهرستان راز و جرگلان). دوماهنامه مطالعات کاربردی در علوم مدیریت و توسعه، 2(3)، 39-50.

Barikloo, A.R. (2006). Civil Liability. Tehran: Publication of the Magazine.

Biroodian, N. (2006). Crisis Management. Mashhad: Mashhad University Academic Press.

Geoloket. (2021). Geoloket signaalgebieden en bekkenwerking [Online map]. Vlaamse Milieumaatschappij. Retrieved from https://geoloket.vmm.be/bekkenwerking/map.phtml?config=signaal&resetsession=Y

IPCC. (2021). Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, In press, doi:10.1017/9781009157896

Masroor, M., Sajjad, H., Rehman, S., Singh, R., Hibjur Rahaman, M., Sahana, M., Ahmed, R. and Avtar, R. (2022). Analysing the relationship between drought and soil erosion using vegetation health index and RUSLE models in Godavari middle sub-basin, India. Geosci Front, 13(2), 101312. https://doi.org/10.1016/j.gsf.2021.101312

Matano, A., de Ruiter, M. C., Koehler, J., Ward, P. J., & Van Loon, A. F. (2022). Caught between extremes: Understanding human-water  interactions during drought-to-flood events in the horn of Africa. Earth's Futures, 10(9), e2022EF002747. https://doi.org/10.1029/2022EF002747

Qari Syed Fatemi, S.M. (2009). Human Rights in the Contemporary World. The second office, Tehran: Danesh city.

Shmilovitz, Y., Marra, F., Wei, H., Argaman, E., Nearing, M., Goodrich, D., Assouline, S., & Morin, E. (2021). Frequency analysis of storm-scale soil erosion and characterization of extreme erosive events by linking the DWEPP model and a stochastic rainfall generator. The Science of the total environment, 787, 147609. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2021.147609

Tian, R., Cao, C., Peng, L., Ma, G., Bao, D., Guo, J., & Yomwan, P. (2014). The use of HJ-1A/B satellite data to detect changes in the size of wetlands in response in to a sudden turn from drought to flood in the middle and lower reaches of the Yangtze River system in China. Geomatics, Natural Hazards and Risk, 7(1), 287–307. https://doi.org/10.1080/19475705.2014.897654

UNESCO. (2023). Best practices on flood and drought risk management. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, 7, place de Fontenoy, 75352 Paris 07 SP, France. https://doi.org/10.54677/ZYPR3728

United Nations (UN). (2009). Terminology on Disaster Risk Reduction. United Nations International Strategy for Disaster Reduction (UNISDR). https://doi.org/10.18356/9789210040282

Zhang, B., He, C., Burnham, M. and Zhang, L. (2016). Evaluating the coupling effects of climate aridity and vegetation restoration on soil erosion over the Loess Plateau in China. Sci Total Environ, 539, 436–449. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2015.08.132

Pizzorni, M., Innocenti, A. and Tollin, N. (2024). Droughts and floods in a changing climate and implications for multi-hazard urban planning: A review. City and Environment Interactions, 24(11):100169. https://doi.org/10.1016/j.cacint.2024.100169

Ministry of Transport, Public Works and Water Management. (2010). Water Act (Wet op de Waterhuishouding). Retrieved from https://ocw.tudelft.nl/wp-content/uploads/The_Dutch_Water_Act.pdf

Dutch Ministry of Transport, Public Works and Water Management. (2010). The Water Act in brief. The Hague: Ministry of Transport, Public Works and Water Management. Netherlands.

Verweij, S., Busscher, T., van den Brink, M. (2021). Effective policy instrument mixes for implementing integrated flood risk management: An analysis of the ‘Room for the River’ program. Environmental Science & Policy, 116, 204-212. https://doi.org/10.1016/j.envsci.2020.12.003

Bressers, H., Bressers, N., & Larrue, C. (2016). Governance for drought resilience: Land and water drought management in Europe. Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-29671-5

Biswas, AK. and Tortajada, C. (2011). Water quality management: An introductory framework.International. Journal of Water Resources Development, Taylor & Francis, 27(1), 5–11. https://doi.org/10.1080/07900627.2010.547979

Foltz, RC .(2002). Iran’s water crisis: Cultural, political, and ethical dimensions. Journal of Agricultural and Environmental Ethics, 15(4), 357–380. https://doi.org/10.1023/A:1021268621490

Madani Larijani, K. (2005). Irans Water Crisis; Inducers, Challenges and Counter-Measures. 45th Congress of the European Regional Science Association: "Land Use and Water Management in a Sustainable Network Society", 23-27 August 2005, Amsterdam, The Netherlands, European Regional Science Association (ERSA), Louvain-la-Neuve

Sivakumar, B. (2011). Global climate change and its impacts on water resources planning and management: Assessment and challenges. Stochastic Environmental Research and Risk Assessment, 25(4), 583-600. https://doi.org/10.1007/s00477-010-0423-y