مفهوم‌شناسی سیره در احادیث شیعه بر اساس مدل شباهت خانوادگی

علوم قرآن و حدیث

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 22 تیر 1404   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2025.93023.1826

نویسندگان

مهدی مردانی گلستانی^{* 1}؛ مصطفی قناعتگر²

¹استادیار پژوهشکده علوم اسلامی رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.

²استاد و پژوهشگر حوزه علمیه خراسان

چکیده

مفهوم‌شناسی اصطلاحات دینی، یکی از مسائل مهم پژوهشی است که دستیابی به نتایج دقیق تحقیق در گرو درستی و اعتبار آنهاست. یکی از واژگانی که به‌ صورت پر شمار در احادیث شیعه به‌ کار رفته است، اصطلاح «سیره» است. این اصطلاح از جهات متعددی نظیر ماهیت، گستره، ساختار، کارکرد و ترادف، دچار ابهام و پوشیدگی است. پژوهش حاضر کوشیده است تا با بهره‌گیری از مدل «شباهت خانوادگی» و تطبیق آن بر کاربرد واژه سیره در متون روایی شیعه، برخی ویژگی‌‌هایی که موجب نمایاندن ابعاد مختلف مفهوم سیره می‌‌شود را معرفی نماید. نتیجه حاصل از این تحقیق نشان می‌‌‌دهد چهار ویژگی فعل بودن، اجتماعی بودن، روشمندی و استمرار، اصلی‌ترین اوصاف سیره در احادیث هستند که در تمایز مفهومی سیره از دیگر واژگان مشابه و نیز شناخت مصادیق و نمونه‌های عینی آن به کار می‌آیند. با توجه به ویژگی‌های مفهومی یاد شده، می‌توان پیش‌الگوی سیره را این چنین بیان کرد: «سیره عبارت است از فعل اجتماعی معصوم که از دو خصوصیت استمرار و روشمندی برخوردار است». بر خلاف تعریف منطقی، این اوصاف انحصاری نیستند و شاید بتوان در میان مصادیق روایی سیره، نمونه هایی را پیدا کرد که فاقد برخی از اوصاف یاد شده باشند. لکن هم به جهت بسامد و فراوانی و هم به جهت دلالت و نشانه‌شناسی، این چهار وصف بیشترین نقش را در شکل‌گیری مفهوم سیره دارند.

کلیدواژه‌ها

سیره اهل بیت؛ احادیث شیعه؛ شباهت خانوادگی

مراجع