شناسایی و تحلیل کلان روندهای اقتصاد نفتی ایران در حوزه افق 2030 با رویکرد آینده پژوهی

اقتصاد و توسعه منطقه ای

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 24 تیر 1404

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/erd.2025.93398.1286

نویسندگان

سید تقی عادل¹؛ سجاد برخورداری‌دورباش^{* 2}؛ قهرمان عبدلی³

¹دانشجوی دکتری گروه اقتصاد دانشگاه تهران

²دانشیار گروه اقتصاد دانشگاه تهران

³استاد گروه اقتصاد دانشگاه تهران

چکیده

اقتصاد کشورها در آینده می‌تواند تحت تأثیر تغییرات و روندهای مهمی باشد و بر همین اساس اقتصاد نفتی ایران نیز در آینده از کلان‌روندهایی تأثیر می‌پذیرد که شناسایی آنها می‌تواند موازنه را به نفع بهبود آن تغییر دهد. بنابراین هدف این پژوهش شناسایی و تحلیل کلان روندهای اقتصاد نفتی ایران در افق 2030 با رویکرد آینده‌پژوهی است. روش پژوهش کاربردی-توسعه‌ای و از منظر گردآوری اطلاعات، تلفیقی است. در بخش کیفی و اکتشافی از طریق پیمایش محیطی ابتدا کلان‌روندهای تأثیرگذار بر تغییرات حوزه اقتصاد نفتی شناسایی می‌شوند و به دنبال آن پیشران‌های مهم از این کلان‌روندها استخراج و شناسایی و سپس تحلیل می‌شوند. یافته‌ها نشان داد که در تبیین آینده اقتصاد نفتی ایران چهار کلان‌روند مهم نقش تأثیرگذاری بر آینده دارند. کلان‌روند اول؛ تغییرات فناوری است که با 5 پیشران؛ همگرایی و تحول دیجیتال، یادگیری ماشین و هوش مصنوعی، ایجاد بازارهای جدید، افزایش بهره‌وری نیروی کار و اقتصادی با چهره انسانی معرفی و تحلیل شده‌اند. در کلان‌روند مسایل سیاسی نیز سه پیشران مهم؛ افزایش نوسان‌های ژئوپلتیکی و سیاسی، تحریم‌های بین‌المللی و همگرایی در ارزش‌های سیاسی وجود دارند. کلان‌روند مسایل زیست محیطی با سه پیشران؛ کربن‌زدایی از اقتصاد، افزایش اهمیت پایداری زیست‌محیطی و محدودیت منابع تعریف و تبیین شده و در نهایت کلان‌روند مسایل جمعیتی با چهار پیشران؛ افزایش جمعیت، بهم‌خوردن موازنه جمعیت، افزایش شهرنشینی و افزایش تنوع جمعیتی بازار کار معرفی و تحلیل شده است. ضمن با ارزش بودن همه این پیشران‌ها برای اقتصاد نفتی ایران، از هر کدام پیشران‌ها فرصت‌ها و تهدیدهایی را شناسایی و احصا شده است.

کلیدواژه‌ها

تغییرات فناوری؛ ‌ مسایل سیاسی؛ تغییرات جمعیتی؛ اقتصاد نفتی؛ آینده‌پژوهی

مراجع