نقش متاورس در بازتعریف کتابخانه‌ها: فرصتی برای نوآوری یا تهدیدی برای سنت‌ها

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 4، دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 30، آبان 1404، صفحه 78-100   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2025.93260.1239

نویسندگان

احمد خسروی^{* 1}؛ ثریا ضیایی²

¹دانشجوی دکتری، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران.

²دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

مقدمه و اهداف: متاورس محیط مجازی سه‌بُعدی و تعاملی است که از ترکیب فناوری‌های واقعیت مجازی، واقعیت افزوده، اینترنت و فضای دیجیتال ایجاد می‌شود. در این فضا، کاربران می‌توانند از طریق آواتار‌های دیجیتالی خود با دیگران تعامل داشته باشند، در رویداد‌ها شرکت کنند، اطلاعات را به‌صورت پویا مبادله نمایند و حتی فعالیت‌های اقتصادی و آموزشی انجام دهند. لذا پژوهش حاضر باهدف بررسی کاربردها، چالش‌ها و محدودیت‌های فناوری متاورس در حوزه کتابخانه‌ها انجام شده است.
روش‌ها: این پژوهش به روش مرور نظام‌مند انجام شد. جامعه آماری شامل ۹ مقاله علمی و پژوهشی معتبر بود که براساس معیارهای انتخاب مشخص از پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر داخلی و و بین‌المللی  در بازه زمانی ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۳ (۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵) بازیابی شدند. جستجوی مقالات با استفاده از کلیدواژه‌های مرتبط با متاورس و کتابخانه به دو زبان فارسی و انگلیسی انجام گرفت. معیارهای انتخاب شامل ارتباط موضوعی مقاله با متاورس و کتابخانه، انتشار در بازه زمانی مذکور، در برگرفتن حداقل پنج صفحه متن کامل، برخورداری از چکیده و متن کامل، و عدم‌تکرار مقالات بود.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد که متاورس می‌تواند نقشی مؤثری در بهبود خدمات کتابخانه‌ای ایفا کند. اما، پیاده‌سازی این فناوری با چالش‌ها و محدودیت‌هایی همراه است.. از مهم‌ترین کاربردهای متاورس در کتابخانه‌ها می‌توان به تعاملات پیشرفته کاربران، ایجاد محیط‌های یادگیری و همکاری برخط، افزایش دسترسی جهانی به اطلاعات و کاهش هزینه‌ها اشاره کرد. چالش‌های اصلی شامل حفظ حریم خصوصی و امنیت داده‌ها، هزینه‌های بالای زیرساخت، نیاز به آموزش کاربران و شکاف دیجیتال بود. راهبردهای پیشنهادی برای رفع این چالش‌ها شامل توسعه زیرساخت‌های فنی و تأمین مالی، ارائه آموزش‌های تخصصی، تدوین سیاست‌های امنیتی و کاهش شکاف دیجیتال است.
بحث و نتیجه‌گیری: ظهور متاورس منجر به تحول عمیق در کتابخانه‌ها شده و فرصت‌ها و چالش‌های متعددی را به‌همراه داشته است. یکی از چالش‌های اصلی کاهش مراجعات حضوری کاربران به‌دلیل دسترسی گسترده به منابع دیجیتال است. بااین‌حال، متاورس امکان ایجاد محیط‌های تعاملی و مجازی را فراهم کرده و به افزایش مشارکت کاربران در رویدادهای علمی و فرهنگی کمک می‌کند. اما مسائلی همچون حریم خصوصی و امنیت داده‌ها نیازمند سیاست‌گذاری دقیق و تدوین قوانین جدید هستند. توسعه زیرساخت‌های فنی، مالی و آموزشی برای ادغام موفق متاورس در کتابخانه‌ها ضروری است و  در نهایت، ترکیب رویکردهای سنتی کتابخانه‌ها با فناوری‌های نوین، موجب ارتقای نقش آن‌ها به‌عنوان مراکز دانش در عصر دیجیتال خواهد شد.
اصالت: کاربرد متاورس در حوزه کتابخانه‌ها به‌عنوان موضوعی نوپا، به‌ویژه در کشور‌های درحال‌توسعه، ازجمله زمینه‌های پژوهشی کمتر بررسی‌شده محسوب می‌شود. با توجه به محدودیت مطالعات انجام‌گرفته در این حوزه و به‌صورت خاص در بستر جغرافیایی ایران، پژوهش حاضر می‌تواند گامی مؤثر در راستای تکمیل ادبیات موجود و رفع بخشی از خلأ پژوهشی این عرصه باشد. نتایج حاصل از این پژوهش قابلیت کاربست به‌عنوان پایه‌ای نظری برای پژوهش‌های آتی و همچنین مبنایی عملیاتی برای پیاده‌سازی این فناوری در محیط کتابخانه‌ها را دارا می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

متاورس؛ کتابخانه‌ها؛ فرصت ها و تهدیدها

مراجع

A, S., Alam, A. F., Butdisuwan, S., Taj, A., & Kataria, S. (2024). Exploring emerging technologies: librarians’ awareness, challenges and ethical perspectives in Thai library contexts, with a focus on the metaverse. Digital Library Perspectives, 40(3), 377-391. https://doi.org/10.1108/DLP-12-2023-0111

Ajani, Y., Enakrire, R., Oladokun, B., & Bashorun, M. (2023). Reincarnation of libraries via metaverse: A pathway for a sustainable knowledge system in the digital age. Business Information Review, 40. https://doi.org/10.1177/02663821231208044

Arksey, H., & O'Malley, L. (2005). Scoping Studies: Towards a Methodological Framework. International Journal of Social Research Methodology - INT J SOC RES METHODOL, 8, 19-32. https://doi.org/10.1080/1364557032000119616

Cheong, B. C. (2022). Avatars in the metaverse: potential legal issues and remedies. International Cybersecurity Law Review, 3(2), 467-494. https://doi.org/10.1365/s43439-022-00056-9

Eneh, A., Omoregie, O., & David, U. (2024). Librarian’s Perception and Skill Sets for the Use of Metaverse in Universities in Nigerian. NIU Journal of Social Sciences, 10, 195-203. https://doi.org/10.58709/niujss.v10i1.1805

Ghafoornia, Z. (2023). Application of the metaverse in information science and knowledge professions The 7th Annual Congress of Iranian Information Science Professionals (Entrepreneurship, Employment, and Knowledge-Based Professional Businesses in Information Science: Towards the Future),  https://civilica.com/doc/2106988

Guo, Y., Li, S., Zhang, X., Fu, Y., Yuan, Y., & Liu, Y. (2024). Embracing the Metaverse: A Survey of Virtual Reality and Augmented Reality Practices at the United States’ Top One Hundred University Libraries. College & Research Libraries, 85. https://doi.org/10.5860/crl.85.7.1006

Hassanzadeh, M. (2022). Metaverse, Metaversity, and the Future of Higher Education. Sciences and Techniques of Information Management, 8(2), 7-22. https://doi.org/10.22091/stim.2022.2243 (In Persian)

Jalamneh, A. (2024). The Role of Virtual Libraries in the Contemporary World an Analytical Study. International Journal of Religion, 5, 259-264. https://doi.org/10.61707/420ech10

Jovanović, A., & Milosavljević, A. (2022). VoRtex Metaverse Platform for Gamified Collaborative Learning. Electronics, 11(3), 317. https://www.mdpi.com/2079-9292/11/3/317

Khadivi, A. (2024). Investigating the Applications and Challenges of Metaverse in Education: A Systematic Review. Journal of Philosophical Investigations, 18(49), 193-218. https://doi.org/10.22034/jpiut.2024.62124.3787 (In Persian)

Kheradmandnia, S., Mirzababaei, S. M. R., & Pour Esmail, H. (2023). Metaverse: Challenges and Requirements for Development and Deployment (19380 - In Persian). https://report.mrc.ir/article_9797_81e472bcc0b119846db757f6b99121d4.pdf

Kim, K., Yang, E., & Ryu, J. (2022). Work-in-progress—The Effect of Students’ Perceptions on Intention to use Metaverse Learning Environment in Higher Education. https://doi.org/10.23919/iLRN55037.2022.9815996

Lal Alizadeh, M. (2023). Emerging Legal Issues in the 3D Space of Metaverse. Civil Law Knowledge, 12(1), 85-98. https://doi.org/10.30473/clk.2023.69575.3205 (In Persian)

Lin, H., Shicheng, W., Gan, W., Chen, J., & Chao, H.-C. (2022). Metaverse in Education: Vision, Opportunities, and Challenges. https://doi.org/10.48550/arXiv.2211.14951

Mahmoudi, M., & Sadeghi, S. (2022). Metaverse and Its Impact on Lifestyle. Legal Studies of Cyberspace, 2(1), 44-62. https://doi.org/10.30495/cyberlaw.2022.693926

Mansouri, A., & Taifeh Mahmoudi, M. (2023). Metaverse: Challenges and Opportunities (In Persian). C. a. I. T. R. Institute. https://vlib.itrc.ac.ir/parvan/resource/16247/

moradiberelian, m. (2023). An Introduction to the Implications and Legal Challenges of Metaverse. Legal Research Quarterly, 25(Special Issueof Law &Technology), 363-392. https://doi.org/10.52547/jlr.2022.228286.2279 (In Persian)

Mousavizadeh, S. N., Atashzadeh Shoorideh, Forozan, Shabani, Fatemeh. (2016). The Effect Of Modern Leadership Styles On Creativity Of Emplolees: A Systematic Review. Advances in Nursing and Midwifery, 25(92), 55-79. https://www.sid.ir/paper/108258/fa (in Persian)

Noh, Y. (2024). A Study on the Analysis of Public User Expectations for the Metaverse Library Services. Libri, 74. https://doi.org/10.1515/libri-2022-0001

Parhamnia, F. (2021). The Behavioral Factors Affecting knowledge Sharing: A Systematic Review of One Decade of Research in Persian Databases. Strategic Management of Organizational Knowledge, 4(2), 129-185. https://doi.org/10.47176/smok.2021.1270

Rezaeenour, J., & Karimian, R. (2024). Identifying Metaverse Developments in Digital Libraries Based on Library Theory. Knowledge Retrieval and Semantic Systems, 11(39), 67-108. https://doi.org/10.22054/jks.2023.76141.1617 (In Persian)

Sánchez-López, I., Roig-Vila, R., & Pérez Rodríguez, M. A. (2022). Metaverse and education: the pioneering case of Minecraft in immersive digital learning. El Profesional de la Informacion, 31, 1699-2407.

Subaveerapandiyan, A., Alam, A. F., Butdisuwan, S., Taj, A., & Kataria, S. (2024a). Exploring emerging technologies: librarians’ awareness, challenges and ethical perspectives in Thai library contexts, with a focus on the metaverse. Digital Library Perspectives, 40(3), 377-391. https://doi.org/10.1108/DLP-12-2023-0111

Subaveerapandiyan, A., Alam, A. F., Kalbande, D., & Ayanlola, A. L. (2024b). Digital Transformation in Libraries: Assessing Metaverse Readiness in Nigeria.

Subaveerapandiyan, A., & Sardar, H. (2024). Preparing for the future: metaverse readiness among library professionals in Pakistan. Library Management, 45(5), 297-316. https://doi.org/10.1108/LM-12-2023-0131

Sureephong, P., Chernbumroong, S., Niemsup, S., Homla, P., Intawong, K., & Puritat, K. (2024). Exploring the Impact of the Gamified Metaverse on Knowledge Acquisition and Library Anxiety in Academic Libraries. Information Technology and Libraries, 43. https://doi.org/10.5860/ital.v43i1.16651