تحلیل فضایی- زمانی رخداد زلزله در ایران (1403-1375): یک مطالعه آسیب شناسانه با نگاهی به شهرها

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 9، دوره 14، شماره 3 - شماره پیاپی 55، مهر 1404، صفحه 166-189   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2025.92804.1562

نویسندگان

رویا مقابلی¹؛ فائزه بهادری¹؛ علیرضا محمدی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

²استاد، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

زلزله یکی از مخرب‌ترین مخاطرات طبیعی در جهان است که سالانه خسارات گسترده‌ای به جوامع انسانی وارد می‌کند. تحلیل فضایی و زمانی این پدیده می‌تواند نقش مؤثری در شناسایی نواحی پرخطر و مدیریت بحران ایفا کند. ایران به دلیل قرارگیری در کمربند فعال لرزه‌ای آلپ-هیمالیا، یکی از زلزله‌خیزترین کشورهای جهان است و طی یک قرن گذشته بیش از ۱۱۵۰ زلزله مرگبار در آن به ثبت رسیده است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی الگوهای مکانی و زمانی زمین‌لرزه‌ها در ایران طی سال‌های ۱۳۷۵ تا ۱۴۰۳، از داده‌های بیش از ۱۰,۰۰۰ زمین‌لرزه با بزرگای ۴ و بالاتر و ابزارهای GIS بهره گرفته است. ابزارهای تحلیلی شامل تخمین تراکم کرنل، تحلیل لکه‌های داغ Getis-Ord Gi* و شاخص موران محلی بوده‌اند. نتایج نشان داد که بیشترین تراکم و خوشه‌بندی زلزله‌ها در غرب و جنوب‌غربی ایران و در امتداد گسل‌های زاگرس و البرز متمرکز است. همچنین، ۵۹٪ از شهرهای کشور در فاصله کمتر از ۱۴ کیلومتری از کانون‌های زلزله قرار دارند و شهرهایی مانند زرند، خورموج و کازرون در معرض خطر بسیار بالا قرار دارند. نوآوری پژوهش در تحلیل ملی و ترکیب داده‌های گسترده با مدل‌های پیشرفته مکانی است. یافته‌ها می‌توانند در مقاوم‌سازی شهری، سیاست‌گذاری مدیریت بحران و ارتقای تاب‌آوری مناطق زلزله‌خیز به‌کار گرفته شوند.

کلیدواژه‌ها

ارزیابی خطر زلزله؛ آسیب پذیری لرزه ای؛ تحلیل فضایی؛ GIS؛ خوشه‌بندی زلزله

مراجع

Afifi, M. E. (2020). Earthquake spatial statistics analysis and its adaptation to faults and quaternary loess sediments using GIS (Case of study Khuzestan province). Regional Planning, 10(38), 179-190. [In Persian] https://sanad.iau.ir/Journal/jzpm/Article/1157929

Alden, A. (2017). How many strong earthquakes occur annually? ThoughtCo. https://www.thoughtco.com/geologic-maps-of-the-united-states-4122863?

Azadeh, S. R., Taghvaei, M. (2017). Spatial analysis of vulnerability in urban and rural settlements against earthquake hazard Case Study: Guilan Province. Journal of Spatial Analysis Environmental Hazards, 4(3), 71-84. [In Persian] http://jsaeh.khu.ac.ir/article-1-2750-fa.html

Bahrehvar, H., Asgharizamani, A., & Feizizadeh, B. (2023). Comparative comparison and leveling of physical-environmental resilience of urban fabric in ten districts of Tabriz city in against earthquake using spatial analysis-decision-making combined models. Remote Sensing and GIS Applications in Environmental Sciences, 2(5), 77-55. [In Persian]  https://rsgi.tabrizu.ac.ir/article_16444.html

Ganjaeian, H. (2023). Analysis of the tectonic status of the northwestern Zagros anticlines and its relationship with seismic centers. Journal of Geography and Environmental Hazards, 12(4), 275-290. [In Persian] https://doi.org/10.22067/geoeh.2022.75370.1182

Ganjaeian, H. (2024). Spatial and temporal analysis of earthquakes in Iran During the years 1907 to 2023. Journal of Geography and Environmental Hazards, 13(4), 222-243. [In Persian] https://doi.org/10.22067/geoeh.2024.87246.1470

Gulati, B. (2006). Earthquake risk assessment of buildings: applicability of HAZUS in Dehradun, India. Enschede, ITC, 109. https://purl.utwente.nl/essays/101997

Hadiani, Z., Hosseini, S. A., & Biabani, F. (2021). Identification and Evaluation of Physical Development Opportunities of Earthquake of Hajiabad City, Zirkuh Township. Urban Structure and Function Studies, 8(26), 191-213. [In Persian] https://doi.org/10.22080/usfs.2021.3124

Hashemi, S. N. (2022). Statistical Modeling of the Migrating Pattern of the Occurrence of Successive Earthquakes in the Zagros Region. Bulletin of Earthquake Science and Engineering, 8(4). 93-103. [In Persian] https://doi.org/10.48303/bese.2021.243812

Heidarifar, M. R., & Mahmoudi, A. (2021). Analysis of Javanrud Urban Land Use Vulnerability to Earthquake, Using Network Analysis (ANP) and Geographic Information System (GIS). Human Geography Research, 53(1), 119-137. [In Persian]  https://doi.org/10.22059/jhgr.2019.279271.1007898

Hough, S. E. (2021). Contributed reports of widely felt earthquakes in California, United States: If they felt it, did they report it?. Frontiers in Earth Science, 9, 770445. https://doi.org/10.3389/feart.2021.770445

Lajmorak, M., & Piri, Z. (2023). Landslide hazard zoning using Hierarchical Analysis Process (AHP) Model and GIS technology (Case study: Baghmalek County). Journal of Geography and Environmental Hazards, 12(3), 193-215. [In Persian] https://doi.org/10.22067/geoeh.2022.77009.1239

Liu, Y., Zheng, J., Lu, H., & Li, X. (2022). Vulnerability assessment and spatio-temporal dynamics analysis of agricultural flood in China. Frontiers in Environmental Science, 10, 902968. https://doi.org/10.3389/fenvs.2022.902968

Maleki, S., Amanpour, S., Shojaeeyan, A., & Razavii, M. (2020). Surveying and measuring the physical and social resilience to earthquakes (Case study of Izeh City). Urban Structure and Function Studies, 7(22), 81-111. [In Persian] https://doi.org/10.22080/usfs.2019.15917.1743

Najafi Kani, A. (2021). Analyzing the Resilience of Rural Settlements against Earthquakes: A Case Study of Mountainous and Plain Villages of Amol County in Iran. Village and Development, 24(3), 172-196. [In Persian] https://doi.org/10.30490/rvt.2020.342639.1212

Nazari Bayatiani, F., Jafar Beglou, M., Mohammad Khan, S., & Maghsoudi, M. (2022). Landslide Hazard Zonation in Kolur Region Using Bayes' Theorem-ANP Hybrid Model. Journal of Geography and Environmental Hazards, 11(2), 1-21. [In Persian] https://doi.org/10.22067/geoeh.2021.69988.1048

O'Keefe, P., Westgate, K., & Wisner, B. (1976). Taking the Naturalness Out of Natural Disasters. Nature, 260(5552), 566-567. https://doi.org/10.1038/260566a0

Oulahen, G., Mortsch, L., O’Connell, E., Harford, D., & Rutledge, A. (2019). Local practitioners’ use of vulnerability and resilience concepts in adaptation to flood hazards. Climatic Change, 153(1), 41–58. https://doi.org/10.1007/s10584-019-02386-w

Parizi, S. M., Taleai, M., & Sharifi, A. (2022). A GIS‑Based Multi‑Criteria Analysis Framework to Evaluate Urban Physical Resilience against Earthquakes. Sustainability, 14(9), 5034.  https://doi.org/10.3390/su14095034

Pashapour, H., Ghorbani, R., Farhadi, E., & Daroudinia, A. (2019). Zoning the Hazards of Earthquake Using Geographical Information System (A Case Study of Tabriz Metropolis). Environmental Based Territorial Planning (Amayesh), 12(45), 49-70. [In Persian] https://journals.iau.ir/article_668103.html

Paton, D., & Johnston, D. (2017). Disaster resilience: an integrated approach. Charles C Thomas Publisher. https://www.ccthomas.com/details.cfm?P_ISBN13=9780398091699

Rashed, T., Weeks, J., Couclelis, H., & Herold, M. (2007). An integrative GIS and remote sensing model for place-based. Integration of GIS and Remote Sensing, 199. https://B2n.ir/p60774

Rusydi, H., Effendi, R., & Rahmawati, R. (2017). Vulnerability zoning of earthquake disaster of Palu. International Journal of Science and Applied Science: Conference Series, 1(2), 137-143. https://doi.org/10.20961/ijsascs.v1i2.5138

Smith, K., Fearnley, C. J., Dixon, D., Bird, D. K., & Kelman, I. (2023). Environmental hazards: assessing risk and reducing disaster. London: Routledge. https://doi.org/10.4324/9781351261647

Taroni, M., Petrillo, G., & Lippiello, E. (2025). Earthquake Size Distributions of Strong Worldwide Seismicity Are Similar for Background and Triggered Events. Seismological Research Letters. https://doi.org/10.1785/0220240481

Tian, Q., Zhang, S., Yu, H., & Cao, G. (2019). Exploring the factors influencing business model innovation using grounded theory: The case of a Chinese high-end equipment manufacturer. Sustainability, 11(5), 1455. https://doi.org/10.3390/su11051455

Xofia, M., Ferreira, T. M., Domingues, J. C., Santos, P. P., Pereira, S., Oliveira, S. C., … & Lourenço, P. B. (2024). On the seismic vulnerability assessment of urban areas using Census data: The Lisbon Metropolitan Area as a pilot study area. Journal of Earthquake Engineering, 28(1), 242–265. https://doi.org/10.1080/13632469.2023.2197078

Zheng, B., Bi, G., Liu, H., & Lowry, P. B. (2020). Corporate crisis management on social media: A morality violations perspective. Journal of Heliyon, 6(7), 35-44. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2020.e04435