بررسی وضعیت حکمرانی منابع آب در حوزه آبخیز سد ایلام

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 3، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 36، شهریور 1404، صفحه 5-18   

نوع مقاله: مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v12i2.2411-1383

نویسندگان

احسان فتحی¹؛ محمدرضا اختصاصی^{* 1}؛ علی طالبی²؛ جمال مصفایی³

¹گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و کویرشناسی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

²گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران

³پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

چکیده

این مطالعه وضعیت حکمرانی منابع آب در حوزه آبخیز سد ایلام را بررسی می‌کند. حکمرانی منابع آب یک مفهوم چندبعدی است که شامل تعاملات بین عوامل نهادی، حمایت مردمی و سازگاری با تغییرات آینده می‌باشد. برای ارزیابی این عوامل، پرسش‌نامه‌هایی طراحی و بین سه گروه اصلی شامل مدیران، کارشناسان و ساکنین حوزه آبخیز توزیع شد. نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که در زمینه حمایت مردمی، میانگین امتیازات داده‌ شده توسط مدیران، کارشناسان و ساکنین حوزه به ترتیب 3/92، 3/84 و 3/78 بوده که نشان‌دهنده وضعیت خوب اما با نیاز به افزایش آگاهی و مشارکت فعال‌تر مردم است. عامل نهادی نیز با میانگین امتیازات 3/62 برای مدیران و کارشناسان و 3/50 برای ساکنین، در وضعیت خوب قرار دارد. این نتایج بیانگر کارآمدی نسبی نهادهای موجود است، اما نیاز به تقویت بیشتر، افزایش شفافیت و پاسخگویی وجود دارد. عامل سازگاری، با میانگین امتیازات 3/98 برای مدیران، 3/86 برای کارشناسان و 3/65 برای ساکنین حوزه، نشان‌دهنده توانایی نسبتا خوب در مواجهه با تغییرات و چالش‌های آینده است. بااین‌حال، امتیازات پایین‌تر ساکنین حوزه، نیاز به توجه بیشتر به توانمندسازی جامعه محلی و بهبود سیستم‌های هشدار اولیه را برجسته می‌کند. براساس نتایج، وضعیت نهایی حکمرانی آب از دیدگاه هر سه گروه مدیران، کارشناسان و ساکنین حوزه آبخیز به ترتیب با امتیاز 3/84، 3/77 و 3/64 خوب ارزیابی شده است. افزایش تعامل مردمی، تقویت نهادهای مدیریتی و بهبود ظرفیت‌های انطباقی جامعه محلی می‌تواند به بهبود حکمرانی منابع آب و توسعه پایدار کمک می‌کند.

کلیدواژه‌ها

حکمرانی آب؛ حوزه آبخیز؛ حمایت مردمی؛ سازگاری؛ عوامل نهادی

مراجع

اسکوهی، مائده، و اسماعیلی، کاظم. (1400). تحلیلی بر نظریه‌های حکمرانی و مدیریت منابع آب در ایران. آب و توسعه پایدار، 8(1)، 1-10.
doi: 10.22067/jwsd.v8i1.88216
توکلی، محسن، کریمی، حاجی، و نورالهی،‌ هادی. (1397). ارزیابی اثرات تغییر اقلیم بر منابع آب حوزه آبخیز سد ایلام. مهندسی و مدیریت آبخیز، 10(2)، 157-170.
https://doi.org/10.22092/ijwmse.2018.109322.1264
شفیعی، شکوفه. (1400). بحران آب و راهکارهای مقابله با آن. پنجمین کنفرانس بین‌‌المللی پژوهش‌‌های نوین در مهندسی کشاورزی، محیط‌زیست و منابع طبیعی. دانشگاه تهران، تهران.
صرامی فروشانی، ترانه، بلالی، حمید، و موحدی، رضا. (1400). ارزیابی شاخص‌های حکمرانی منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی ایران: کاربرد چارچوب حکمرانی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی در دشت همدان ـ بهار. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 25(3)، 591-615.
doi: 20.1001.1.20084838.1400.52.3.10.5
صمدی فروشانی، مرضیه، کیهان‌پور، محمدجواد، و موسوی جهرمی، سیدحبیب. (1401). تحلیل ساختار حکمرانی آب ایران مبتنی ‌بر همبست آب-غذا-انرژی: کاربردی از رویکرد تحلیل شبکه‌های اجتماعی (SNA). نشریه آبیاری و زهکشی ایران، 16(3)، 563–579.
doi: 20.1001.1.20087942.1401.16.3.8.9
قربانی، مهدی. (1398). حکمرانی آب در مواجهه با تغییر جهانی. انتشارات دانشگاه تهران. تهران، ایران.
مرتضی پور، محمدرضا، شاهنظری، علی، خالدیان، و محمد رضا. (1398). حکمرانی آب در حوزه آبخیز سفیدرود بزرگ با استفاده از رویکرد تئوری بازی‌ها. پ‍‍ژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز، ۱۰(۱۹)، 13-۲۱.
doi: 10.29252/jwmr.10.19.13
میرزایی، مهدی. (1395). عوامل مدیریتی بحران آب در ایران. طبیعت ایران، 1(1)، 11-13. doi: 10.22092/irn.2016.107501
میرنظامی، سیدجلال‌الدین، و باقری، علی. (1396). ارزیابی سیستم حکمرانی آب در فرایند حفاظت از منابع آب زیرزمینی ایران. تحقیقات منابع آب ایران، 13(2)،32-55.
وحید، مجید، و رنجبر، محسن. (1397). آسیب‌شناسی بُعد سیاسی حکمرانی آب در ایران (1368-1392). سیاستگذاری عمومی، 4(4)، 203-223. doi: 10.22059/ppolicy.2019.70453
یادگاری، آمنه، یوسفی، علی، و امینی، امیرمظفر. (1397). تحلیل نهادی ساختار حاکمیت آب در ایران: موردی از حوضه زاینده رود. تحقیقات آب ایران، 14(1)، 197-184. 
https://www.iwrr.ir/article_50143.html
یزدان‌پرست، مریم، قربانی، مهدی، سلاجقه، علی، و کراچیان، رضا. (1402) تحلیل و ارزیابی شاخص امنیت آب (WSI) در حوزه آبخیز دشت نیشابور. پژوهش‌های روستائی، 14(1)، 116-135.
doi: 10.22059/jrur.2022.340867.1730

Babel, M., & Shinde, V. R. (2018). A framework for water security assessment at basin scale. APN Science Bulletin, 8(1), 27-32.
Babel, M. S., Chapagain, K., Shinde, V. R., Prajamwong, S., & Apipattanavis, S. (2022). A disaggregated assessment of national water security: An application to the river basins in Thailand. Journal of Environmental Management, 321, 115974.
https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2022.115974
Cao, X., Bao, Y., Li, Y., Li, J., & Wu, M. (2023). Unravelling the effects of crop blue, green and grey virtual water flows on regional agricultural water footprint and scarcity. Agricultural Water Management, 278, 108165. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2023.108165
Gain, A. K., & Schwab, M. (2012). An assessment of water governance trends: The case of Bangladesh. Water Policy, 14(5), 821-840. https://doi.org/10.2166/wp.2012.143                                            
Gliem, J. A., & Gliem, R. R. (2003). Calculating, Interpreting, and Reporting Cronbach’s Alpha Reliability Coefficient for Likert-Type Scales. 2003 Midwest Research to Practice Conference in Adult, Continuing, and Community Education, Columbus, 82-88. https://hdl.handle.net/1805/344
Green, O. O., Garmestani, A. S., van Rijswick, H. F., & Keessen, A. M. (2013). EU water governance: striking the right balance between regulatory flexibility and enforcement. Ecology and Society, 18(2), 10.
doi: 10.5751/ES-05357-180210
Lalika, M. C., Meire, P., & Ngaga, Y. M. (2015). Exploring watershed conservation and water governance along Pangani River Basin, Tanzania. Land use policy, 48, 351-361. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2015.06.010
Lautze, J. (2014). Key concepts in water resource management: A review and critical evaluation. New York, Routledge.
Notter, B., Hurni, H., Wiesmann, U., & Abbaspour, K. C. (2012). Modelling water provision as an ecosystem service in a large East African river basin. Hydrology and Earth System Sciences, 16(1), 69-86.
OECD. (2011). Water Governance in OECD Countries: A Multi-level Approach. OECD.
Partnerships, G. W. (2000). Towards Water Security: A framework for action. GWP, London, United kingdom.
Rogers, P. P., Llamas, M. R., & Cortina, L. M. (Eds.). (2005). Water crisis: myth or reality? CRC Press. Florida, United States.
UN (United Nations). (2006). Water: a shared responsibility; the United Nations world water development report 2, executive Summary. Paris, France. 
UNDP. (2012). Institutional and context analysis guidance note. Annual report. Oslo Governance Centre. Oslo, Norway.
UNESCO. 2018. Nature-based solutions for water. The United Nations World Water evelopment Report. Paris, France.