ارزیابی کمی معیارهای فرهنگی در معماری ، نمونه موردی: مجموعه‌های فرهنگی-هنری تهران

مطالعات طراحی معماری و شهرسازی زمینه گرا

دوره 1، شماره 2، مهر 1404، صفحه 250-268   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/cauds.2025.94355.1019

نویسندگان

سارا صادقی¹؛ مهدی محمودی کامل آباد^{* 2}

¹دانشجوی دکتری معماری، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

²استادیار،عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

ارزیابی کمی معیارهای فرهنگی در معماری مجموعه‌های فرهنگی-هنری معاصر برای ارتقای کیفیت فضایی، تقویت هویت و پذیرش اجتماعی ضروری است. این مطالعه با هدف شناسایی، اولویت‌بندی و کمّی‌سازی تأثیر پنج معیار فرهنگی— کیفیت زیبایی‌شناسی، تناسبات، سبک معماری، مقبولیت اجتماعی و معنا و هویت فرهنگی— بر ده نمونه موردی در تهران انجام شد. ابتدا معیارها با مرور نظام‌مند ادبیات استخراج و در سه دور دلفی با مشارکت ۲۷ متخصص معماری و طراحی سازه اعتبارسنجی شدند. سپس امتیازهای (۱–۱۰) هر معیار برای هر نمونه به‌کمک روش تحلیل سلسله‌مراتبی وزن‌دهی و روابط علی معیارها با دیمتل تحلیل شدند. نتایج نشان داد کیفیت زیبایی‌شناسی بیشترین وزن (۰.۴۷)، پس از آن معنا و هویت فرهنگی (۰.۳۰) و مقبولیت اجتماعی (۰.۲۰) قرار دارند؛ سبک معماری (۰.۰۹) و تناسبات (۰.۰۵) مکمل ولی مؤثرند. تحلیل دیمتل نشان داد معیارهای زیبایی‌شناسی و معنا به‌عنوان متغیرهای مؤثر اصلی، بر دیگر شاخص‌ها تأثیر قوی (CI > 0.60) دارند. در میان نمونه‌ها، «تئاتر شهر» با امتیاز کلی ۹.۰۵ بالاترین عملکرد را داشت که نشان‌دهنده توازن موفق میان جذابیت بصری، پیوند فرهنگی و مشارکت اجتماعی است. این یافته‌ها ضرورت ادغام معیارهای زیبایی و هویت فرهنگی در طراحی را تأیید می‌کند؛ طراحی‌ای که فراتر از کارکرد سازه‌ای، به پویایی اجتماعی و حفظ میراث بومی نیز می‌پردازد. چارچوب داده‌محور و چندمعیاره پیشنهادی، مدلی کاربردی برای معماران و برنامه‌ریزان شهری در طراحی فرهنگی-پایدار فرآهم می‌آورد

کلیدواژه‌ها

معیارهای فرهنگی؛ ویژگی های کیفی؛ معماری؛ ارزیابی کمی؛ مجموعه‌های فرهنگی–هنری

مراجع

1.Alexander, C. (1979). The timeless way of building. Oxford fUniversity Press.

2.Bani Masoud, A. (2020). Contemporary architecture in Iran: From 1925 to the present.. ISBN 979-8620711642.

3.Bapiri, J., Esfandiar, K., & Seyfi, S. (2020). A photo-elicitation study of the meanings of a cultural heritage site experience: A means-end chain approach. International Journal of Heritage Studies, 26(1), 62–78. https://doi.org/10.1080/1743873X.2020.1756833.

4.Ching, F. D. K. (2007). Architecture, form, space & order. Hoboken: Wiley.

5.Cronbach, L. J. (1951). Coefficient alpha and the internal structure of tests. Psychometrika, 16(3), 297–334. https://doi.org/10.1007/BF02310555.

6.Curtis, W. J. R. (1996). Modern architecture since 1900 (3rd ed., Illustrated ed.). Phaidon Press.

7.Dawoud, M. M., & Elgizawy, E. (2018). The correlation between art and architecture to promote social interaction in public space. In M. K. Dawoud (Ed.) , Cities’ identity through architecture and arts (pp. 99–105). Routledge. https://doi.org/10.1201/9781315166551-9.

8.Dovey, K. (2010). Becoming places: Urbanism / Architecture / Identity / Power. Routledge.

9.Dubois, C., Cloutier, G., Potvin, A., Adolphe, L., & Joerin, F. (2020). Design support tools to sustain climate change adaptation at the local level: A review and reflection on their suitability. Environmental Modelling & Software, 125, 104612. https://doi.org/10.1016/j.envsoft.2019.104612.

10.Frampton, K. (1992). Modern architecture: A critical history (3rd ed.). Thames & Hudson.

11.Gayen, P., & Hajela, A. (2025). Modern heritage assessment index: A quantitative approach for assessing the cultural significance of modern heritage. Architectural Engineering and Design Management, 11(2), 123–135. https://doi.org/10.1080/17452007.2025.2502972.

12.Gehl, J. (2011). Life between buildings: Using public space (6th ed.). Island Press.

13.Gerstenberg, T., Baumeister, C. F., Schraml, U., & Plieninger, T. (2020). Hot routes in urban forests: The impact of multiple landscape features on recreational use intensity. Landscape and Urban Planning, 203, 103888. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2020.103888.

14.Gifford, R. (2007). The consequences of living in high-rise buildings. Architectural Science Review, 50(1), 2–17. https://doi.org/10.3763/asre.2007.5002.

15.Heath, T., Oc, T., & Tiesdell, S. (1996). Revitalising historic urban quarters. Routledge.

16.Hsu, C. & Sandford, B. A., (2007) “The Delphi Technique: Making Sense of Consensus”, Practical Assessment, Research, and Evaluation 12(1): 10. https://doi.org/10.7275/pdz9-th90.

17.Karbalaei Hossini Ghiyasvand, A. and Soheili, J. (2019). The Role of Environmental Physical Indicators in Socibility of Cultural Spaces Using Space Syntax Technique, Case Study: Dezfol and Niavaran Cultural Complexes. Armanshahr Architecture & Urban Development, 11(25), 361-373.

18.Khosravi, S., & Alavi, N. (2022). Quantitative assessment of architectural aesthetics based on order and complexity: Addressing subjective biases in evaluation. Journal of Architectural Science and Research, 18(3), 210–225. https://doi.org/10.1016/j.jasr.2022.04.005.

19.Lang, J. (1987). Creating architectural theory: The role of the behavioral sciences in environmental design. Van Nostrand Reinhold.

20.Maselli, G., Cucco, P., Nesticò, A., & Ribera, F. (2023). Historical heritage–MultiCriteria Decision Method (H-MCDM) to prioritize intervention strategies for the adaptive reuse of valuable architectural assets. MethodsX, 10, 102487. https://doi.org/10.1016/j.mex.2023.102487.

21.Mishra, P. S., & Muhuri, S. (2021). Incorporating perceptions of multiple stakeholders while assessing architectural heritage value: A case of Odishan temple architecture in India. Journal of Planning Education and Research, 44(3). https://doi.org/10.1177/0739456X211072526.

22.Mishra, P. S., & Muhuri, S. (2021). Value assessment of existing architectural heritage for future generation using criteria importance through inter-criteria correlation and grey relational analysis method: A case of Odisha temple architecture in India. Current Science, 121(6), 823–833. https://doi.org/10.18520/cs/v121/i6/823-833.

23.Montgomery, J. (1998). Making a city: Urbanity, vitality and urban design. Journal of Urban Design, 3(1), 93–116. https://doi.org/10.1080/13574809808724418.

24.Nasar, J. L. (1994). Urban design aesthetics: The evaluative qualities of building exteriors. Environment and Behavior, 26(3), 377–401. https://doi.org/10.1177/001391659402600305.

25.Nasr, S. H. (2006). Islamic science: An illustrated study. World Wisdom.

26.Okoli, C., & Pawlowski, S. D. (2004). The Delphi method as a research tool: An example, design considerations and applications. Information & Management, 42(1), 15–29. https://doi.org/10.1016/j.im.2003.11.002.

27.Oliver, P. (2003). Dwellings: The vernacular house worldwide. Phaidon Press.

28.Pallasmaa, J. (2005). The eyes of the skin: Architecture and the senses (2nd ed.). Wiley-Academy.

29.Pérez-Gómez, A. (1983). Architecture and the crisis of modern science. MIT Press.

30.Pisolkar, Y. (2024). Cultural heritage management and sustainable development: Major themes and research trajectories. Journal of Electrical Systems, 20(6s), 2417–2431. https://doi.org/10.52783/jes.3224.

31.Rahbar, M., MahdaviNejad, M. J., Bemanian, M. R., & Davaie-Markazi, A. (2020). Artificial neural network for outlining and predicting environmental sustainable parameters. Journal Name, Volume(Issue), pages. https://doi.org/10.22061/jsaud.2019.4501.1333

32.Rapaport, A. (1982). The meaning of the built environment: A non-verbal communication approach. Tucson, AZ: The University of Arizona Press.

33.Relph, E. (1976). Place and placelessness. London: Pion. https://archive.org/details/placeplacelessne0000relp

34.Saaty, T. L. (1980). The analytic hierarchy process: Planning, priority setting, resource allocation. McGraw-Hill.

35.Sagarna, M., Senderos, M., Pérez, J. J., Azcona, L., Otaduy, J. P., Lizundia, I., Roca, M., Martín-Garín, A., Aizpiri, A., & Mora, F. (2025). Globalization and architecture: Urban homogenization and challenges for unprotected heritage. Buildings, 15(3), Article 497. https://doi.org/10.3390/buildings15030497

36.Scruton, R. (1979). The aesthetics of architecture. Princeton University Press.

37.Shaheen, S., Waly, T., & Metawi, R. (2022, December). A process model for architectural heritage values assessment. In Sustainable Conservation of Cultural Heritage, KNUCH UNESCO Chair International Forum. Helwan University.

38.Vardopoulos, I. (2019). Critical sustainable development factors in the adaptive reuse of urban industrial buildings: A fuzzy DEMATEL approach. Sustainable Cities and Society, 50, 101684. https://doi.org/10.1016/j.scs.2019.101684MDPI+9CoLab+9Academia+9

39.Yau, Y. (2009). Multi-criteria decision making for urban built heritage conservation: Application of the analytic hierarchy process. Journal of Building Appraisal, 4(3), 191–205. https://doi.org/10.1057/jba.2008.34

40.Zhao, Q., Zhang, L., & Hou, J. (2025). Developing a cultural sustainability assessment framework for environmental facilities in urban communities. npj Heritage Science, 13, Article 107. https://doi.org/10.1038/s40494-025-01662-6