تدوین راهبردهای طراحی خیابان شهری تاب‌آور در برابر بحران‌های پاندمی مبتنی بر نظرات کاربران (نمونه موردمطالعه: خیابان کوه سنگی مشهد)

مطالعات طراحی معماری و شهرسازی زمینه گرا

دوره 1، شماره 2، مهر 1404، صفحه 270-294   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/cauds.2025.94662.1021

نویسندگان

سید محمدرضا کیش بافان¹؛ مریم روستا^{* 2}؛ مهسا شعله²؛ عطیه قاسمی³

¹دانش آموخته طراحی شهری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

²دانشیار، گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

³دانش آموخته طراحی شهری، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

شیوع کووید-۱۹ چالش‌های بی‌سابقه‌ای را در فضاهای شهری به دنبال داشته و ضرورت طراحی خیابان‌هایی با تاب‌آوری بالا را بیش‌ازپیش آشکار ساخته است. این پژوهش باهدف شناسایی، وزن‌دهی و ارائه راهبردها و سیاست‌های اجرایی برای شاخص‌های تاب‌آوری در طراحی خیابان‌های شهری پس از پاندمی، خیابان کوه سنگی مشهد را به‌عنوان موردمطالعه انتخاب کرده است. سؤال‌های اصلی تحقیق عبارت‌اند از: «مهم‌ترین شاخص‌های تاب‌آوری در طراحی خیابان‌های شهری برای مقابله با بحران‌های پاندمیک کدام‌اند؟» و «چگونه می‌توان این شاخص‌ها را از طریق راهبردها و سیاست‌ها در طراحی یک خیابان شهری به کاربست؟» این مطالعه با رویکرد ترکیبی (کیفی - کمی) انجام شد؛ داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با 34 کاربر خیابان گردآوری و با روش تحلیل محتوای استقرایی کدگذاری شدند. برای وزن‌دهی شاخص‌ها، از روش وزن‌دهی شانون و تحلیل ماتریس دودویی استفاده شد. نتایج نشان داد که مؤلفه زیست‌محیطی با وزن 0.239 و شاخص‌هایی نظیر «نارضایتی از بسته بودن فضاهای سبز» (با فراوانی 18.37%) و «کاهش حضورپذیری مردم» (با وزن نسبی 0.102 در مؤلفه عملکردی) از اولویت‌های اصلی هستند. تحلیل ماتریس دودویی نیز مؤلفه عملکردی را با وزن 0.316 برجسته کرد، که نشان‌دهنده تأثیر محدودیت‌های تردد و کاهش تعاملات شهری است. بر اساس این یافته‌ها، راهبردهایی نظیر توسعه پارک‌های کوچک‌مقیاس، چیدمان مبلمان انعطاف‌پذیر، و سیاست‌هایی مانند ساماندهی کاربری‌های تجاری برای تأمین نیازهای معیشتی پیشنهاد شده است. این چارچوب، با ارائه راهنمایی‌های عملی برای برنامه‌ریزان شهری، می‌تواند به طراحی خیابان‌هایی تاب‌آور در برابر بحران‌های آینده کمک کند و پایداری فضاهای شهری را تقویت نماید.

کلیدواژه‌ها

طراحی شهری تاب‌آور؛ پساکرونا؛ فضاهای عمومی شهری؛ راهبردهای طراحی

مراجع

1.Ahern, J. (2011). From fail-safe to safe-to-fail: Sustainability and resilience in the new urban world. Landscape and Urban Planning, 100(4), 341–343. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2011.02.021.

2.Aldunce, P., Beilin, R., Howden, M., & Handmer, J. (2015). Resilience for disaster risk management in a changing climate: Practitioners’ frames and practices. Global Environmental Change, 30, 1–11. https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2014.10.010.

3.Allam, S., Abdelrhim, M., & Mohamed, M. (2020). The effect of the COVID-19 spread on investor trading behavior on the Egyptian stock exchange. Available at SSRN 3655202. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3655202

4.Allan, P. & Bryant, M. (2011). Resilience as a framework for urbanism and recovery. Journal of Landscape Architecture, 6 (2): 34-45. https://doi.org/10.1080/18626033.2011.9723453.

5.Askarizad, R., Jinliao, H., & Jafari, S. (2021). The influence of COVID-19 on the societal mobility of urban spaces. Cities, 119, 103388. https://doi.org/10.1016/j.cities.2021.103388.

6.Baja, K., & Network, U. S. D. (2021). Resilience hubs. Climate adaptation and resilience across scales, 89. http://dx.doi.org/10.4324/9781003030720-6.

7.Bonomi Bezzo, F., Silva, L., & van Ham, M. (2021). The combined effect of Covid-19 and neighbourhood deprivation on two dimensions of subjective well-being: Empirical evidence from England. PloS One, 16(7), e0255151. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0255156

8.Bruneau, M., Chang, S. E., Eguchi, R. T., Lee, G. C., O’Rourke, T. D., Reinhorn, A. M.,... & von Winterfeldt, D. (2003). A framework to quantitatively assess and enhance the seismic resilience of communities. Earthquake Spectra, 19(4), 733–752. https://doi.org/10.1193/1.1623497.

9.Chai, C. S., Ng, D. L. C., Chua, W. J., Tung, Y. Z., Sindeh, W., Ibrahim, M. A.,... & Tan, S. B. (2022). Knowledge, attitude, and practices among the general population during the later stage of the COVID-19 pandemic in Malaysia: A cross-sectional study. Risk management and healthcare policy, 389-401.
https://doi.org/10.2147/RMHP.S349798.

10.D’alessandro, D., Gola, M., Appolloni, L., Dettori, M., Fara, G. M., Rebecchi, A.,... & Capolongo, S. (2020). COVID-19 and living space challenge. Well-being and public health recommendations for a healthy, safe, and sustainable housing. Acta Bio Medica: Atenei Parmensis, 91(9-S), 61. http://dx.doi.org/10.23750/abm.v91i9-S.10115.

11.Eraydin, A., & Tasan-Kok, T. (2012). Resilience thinking in urban planning. GeoJournal, 78(1), 1–14. http://dx.doi.org/10.1007/978-94-007-5476-8.

12.Gharai, F., Masnavi, M. R., & Hajibandeh, M. (2018). Urban local-spatial resilience: developing the key indicators and measures, a brief review of literature. The Monthly Scientific Journal of Bagh-e Nazar, 14(57), 19-32.

13.Graneheim, U. H., & Lundman, B. (2004). Qualitative content analysis in nursing research: Concepts, procedures and measures to achieve trustworthiness. Nurse Education Today, 24(2), 105–112. https://doi.org/10.1016/j.nedt.2003.10.001.

14.Guzman, L. A., Arellana, J., Oviedo, D., & Aristizábal, C. A. M. (2021). COVID-19, activity and mobility patterns in Bogotá. Are we ready for a ‘15-minute city’?. Travel Behaviour and Society, 24, 245-256. https://doi.org/10.1016/j.tbs.2021.04.008.

15.Hajibabaei, H., Sadeghi Soghdel, H., Faraji Dizaji, S., & Ahmadi, A. (2020). Health expenditures in developing countries: determinants and guidelines. Journal of Research and Health, 10(4), 257-266. http://dx.doi.org/10.32598/JRH.10.4.1411.1

16.Hassler, U., & Kohler, N. (2014). Resilience in the built environment. Building Research & Information, 42(2), 119–129 https://doi.org/10.1080/09613218.2014.873593

17.Honey-Rosés, J., Anguelovski, I., Bohigas, J., Chireh, V., Daher, C., Konijnendijk, C.,... & Nieuwenhuijsen, M. (2020). The impact of COVID-19 on public space: A review of the emerging questions. Cities, 102, 102738. http://dx.doi.org/10.31219/osf.io/rf7xa.

18.Kwok, C. Y. T., Wong, M. S., Chan, K. L., Kwan, M. P., Nichol, J. E., Liu, C. H.,... & Kan, Z. (2021). Spatial analysis of the impact of urban geometry and socio-demographic characteristics on COVID-19, a study in Hong Kong. Science of the Total Environment, 764, 144455. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.144455.

19.Lak, Azadeh. (2013). Resilient Urban Design. Soffe, 23(1), 91-104. (In Persian) https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.1683870.1392.23.1.6.8.  

20.Lak, A., Asl, S. S., & Maher, A. (2020). Resilient urban form to pandemics: Lessons from COVID-19. Medical Journal of the Islamic Republic of Iran, 34, 71. http://dx.doi.org/10.47176/mjiri.34.71

21.Lak, A., Hakimian, P., & Sharifi, A. (2021). An evaluative model for assessing pandemic resilience at the neighborhood level: The case of Tehran. Sustainable Cities and Society, 75, 103410.https://doi.org/10.1016/j.scs.2021.103410

22.Langer-Gould, A., Smith, J. B., Gonzales, E. G., Castillo, R. D., Figueroa, J. G., Ramanathan, A.,... & Gould, M. K. (2020). Early identification of COVID-19 cytokine storm and treatment with anakinra or tocilizumab. International Journal of Infectious Diseases, 99, 291-297. https://doi.org/10.1016/j.ijid.2020.07.081.

23.Liu, J., Zhang, L., Yan, Y., Zhou, Y., Yin, P., Qi, J.,... & Zhou, M. (2021). Excess mortality in Wuhan city and other parts of China during the three months of the covid-19 outbreak: findings from nationwide mortality registries. Bmj, 372. https://doi.org/10.1136/bmj.n415.

24.Mahmoudpour, A. and Abdi Daneshpour, Z. (2022). Studying the Impact of Covid-19 Pandemic on the Use of Public Green Spaces and Parks by Tehran Residents: Application of an Urban Planning Study. Journal of Architecture and Urban Planning, 15(36), 75-96. https://doi.org/10.30480/aup.2022.3615.1773.

25.Majewska, A., Denis, M., Jarecka-Bidzińska, E., Jaroszewicz, J., & Krupowicz, W. (2022). Pandemic resilient cities: Possibilities of repairing Polish towns and cities during COVID-19 pandemic. Land Use Policy, 113, 105904. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2021.105904.

26.Meerow, S., Newell, J. P., & Stults, M. (2016). Defining urban resilience: A review. Landscape and Urban Planning, 147, 38–49. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2015.11.011.

27.Mehrdanesh, G. and Azadi Zadeh, N. (2020). The concept of urban resilience, management and future planning of cities (Corona 19). Geography and Human Relations, 3(1), 132-161. https://doi.org/10.22034/gahr.2020.109955.

28.Noszczyk, T., Gorzelany, J., Kukulska-Kozieł, A., & Hernik, J. (2022). The impact of the COVID-19 pandemic on the importance of urban green spaces to the public. Land use policy, 113, 105925. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2021.105925.

29.Pendar, H., & Ziaratizadeh, Z. (2021). Exploring the change of conceptual attitudes in the city during pandemics from the perspective of urban planning and design. Danesh Shahrsazi, 5 (3), 127–151. https://www.doi.org/10.22124/upk.2021.16945.1504

30.Pradifta, F. S., Puspitasari, G., Indratno, I., & Fadhilah, F. (2021). The application of tactical urbanism in public space on Covid-19 transmission prevention. In IOP conference series: Earth and environmental science (Vol. 830, No. 1, p. 012087). IOP Publishing. http://dx.doi.org/10.1088/1755-1315/830/1/012087.

31.Recalde, C., & Coronel, G. (2021). Covid-19 and Air Pollution Impacts at the Beginning of “Confinement” in Paraguay. In 2021 Congreso Colombiano y Conferencia Internacional de Calidad de Aire y Salud Pública (CASAP), Bogota, Colombia. (pp. 1-4). IEEE. https://doi.org/10.1109/CASAP54985.2021.9703329.

32.Rocklöv, J., Sjödin, H., & Wilder-Smith, A. (2020). COVID-19 outbreak on the Diamond Princess cruise ship: estimating the epidemic potential and effectiveness of public health countermeasures. Journal of travel medicine, 27(3), taaa030. https://doi.org/10.1093/jtm/taaa030.

33.Rothan, H.A., Byrareddy, S.N.(2020). The epidemiology and pathogenesis of coronavirus disease (COVID-19) outbreak. J. Autoimmun. 109, 102433. https://doi.org/10.1016/j.jaut.2020.102433

34.Saaty, T. L. (1980). The analytic hierarchy process: Planning, priority setting, resource allocation. McGraw-Hill.

35.Shaer, A., Rezaei, M., Rahimi, B. M., & Shaer, F. (2021). Examining the associations between perceived built environment and active travel, before and after the COVID-19 outbreak in Shiraz city, Iran. Cities, 115, 103255. https://doi.org/10.1016/j.cities.2021.103255.

36.Sharifi, A. (2021). Urban sustainability assessment: An overview and bibliometric analysis. Ecological Indicators, 121, 107102. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2020.107102.

37.Sharifi, A., & Khavarian-Garmsir, A. R. (2020). The COVID-19 pandemic: Impacts on cities and major lessons for urban planning, design, and management. Science of the Total Environment, 749, 141391. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.142391

38.Sharifi, A., & Yamagata, Y. (2016). Principles and criteria for assessing urban energy resilience: A literature review. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 60, 1654–1677. https://doi.org/10.1016/j.rser.2016.03.028

39.Shawket, I. M., khateeb, S. El (2020). Redefining urban public space’s characters after COVID-19;: empirical study on Egyptian residential spaces. In 2020 24th International Conference Information Visualisation (IV) (pp. 614-619). IEEE. https://doi.org/10.1109/IV51561.2020.00107

40.Spotswood, E. N., Benjamin, M., Stoneburner, L., Wheeler, M. M., Beller, E. E., Balk, D.,... & McDonald, R. I. (2021). Nature inequity and higher COVID-19 case rates in less-green neighbourhoods in the United States. Nature Sustainability, 4(12), 1092-1098. https://www.nature.com/articles/s41893-021-00781-9.

41.Suarez, M., Gómez-Baggethun, E., Benayas, J., & Tilbury, D. (2016). Towards an urban resilience index: A case study in 50 Spanish cities. Sustainability, 8(8), 774. https://doi.org/10.3390/su8080774.

42.Sy, K. T. L., White, L. F., & Nichols, B. E. (2021). Population density and basic reproductive number of COVID-19 across United States counties. PloS one, 16(4), e0249271. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0249271

43.To, K. K. W., Sridhar, S., Chiu, K. H. Y., Hung, D. L. L., Li, X., Hung, I. F. N.,... & Yuen, K. Y. (2021). Lessons learned 1 year after SARS-CoV-2 emergence leading to COVID-19 pandemic. Emerging microbes & infections, 10(1), 507-535. https://doi.org/10.1080/22221751.2021.1898291.

44.Vafadari Komarolya, D. (2022). The Role of Urban Green Spaces in Citizens' Welfare in Pandemic Conditions: A Review Study. Geography and Human Relationships, 5(2), 321-333. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.26453851.1401.5.2.19.0

45.Wu, P., Duan, F., Luo, C., Liu, Q., Qu, X., Liang, L., & Wu, K. (2020). Characteristics of ocular findings of patients with coronavirus disease 2019 (COVID-19) in Hubei Province, China. JAMA ophthalmology, 138(5), 575-578. https://doi.org/10.1001/jamaophthalmol.2020.1291.

46.Yong, S. J. (2021). Long COVID or post-COVID-19 syndrome: putative pathophysiology, risk factors, and treatments. Infectious diseases, 53(10), 737-754. https://doi.org/10.1080/23744235.2021.1924397

47.Yoosefi Matak, H. R. , Salaripour, A. A. , Ahmadi, H. and Saremi, H. R. (2022). The Dialectical Relationship Between the City and the Epidemic Diseases (Case Study: Covid 19). Journal of Fine Arts: Architecture and Urban Planning, 27(2), 61-72. https://doi.org/10.22059/jfaup.2022.343056.672771