ارزش گذاری میراث معماری صنعتی خراسان رضوی

مطالعات طراحی معماری و شهرسازی زمینه گرا

دوره 1، شماره 2، مهر 1404، صفحه 296-316   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/cauds.2025.94869.1023

نویسندگان

وحید فانی^{* 1}؛ محسن وفامهر²

¹دانشجو دکتری، گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

²استاد، گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

چکیده

میراث معماری صنعتی به ‌عنوان بخشی از سرمایه تاریخی– فرهنگی ملت‌ها، بازتابی از فرآیند صنعتی شدن و تحولات اجتماعی– اقتصادی است. اگرچه در سطح بین‌المللی ضوابط، منشورها و دستورالعمل‌هایی برای ارزش‌گذاری این نوع میراث تدوین شده‌اند، اما تاکنون تلاش اندکی برای تطبیق و ارزیابی این معیارها در زمینه بومی ایران صورت گرفته است. پرسش اصلی پژوهش آن است که: «چگونه می‌توان، بر پایه معیارهای بین‌المللی، چارچوبی برای ارزش‌گذاری میراث معماری صنعتی خراسان رضوی طراحی کرد؟ و در نمونه‌های مورد بررسی چگونه بازتاب یافته‌اند؟» هدف این تحقیق، تدوین چارچوبی کارآمد برای ارزش‌گذاری میراث معماری صنعتی خراسان رضوی بر پایه معیارهای بین‌المللی است؛ چارچوبی که از طریق شناسایی و دسته‌بندی معیارهای مؤثر طراحی شده و قابلیت آزمون‌پذیری در بستر محلی را دارد. رویکرد پژوهش، تفسیری و با روش کیفی و از تحلیل محتوای اسنادی برای استخراج مفاهیم استفاده شده است. در مرحله‌ی ارزیابی، از تحلیل میدانی مبتنی بر پرسشنامه بهره گرفته شده است. در مرحله نخست، با تحلیل اسنادی منابع علمی، منشورها و ضوابط بین‌المللی، مجموعه‌ای از مولفه‌ها، شاخص‌ها و معیارهای ارزش‌گذاری استخراج و تلفیق شدند. سپس ۱۴ بنای شاخص صنعتی در استان خراسان رضوی انتخاب و با استفاده از پرسشنامه‌ای مبتنی بر طیف لیکرت پنج‌گانه، توسط متخصصان ارزیابی شدند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که بیشتر این بناها در شاخص اقتصادی دارای ارزش بالا هستند، و در شاخص اجتماعی دارای ضعف‌اند. یافته‌های این تحقیق می‌تواند به عنوان مبنایی برای تدوین ابزارهای ارزیابی، تصمیم‌گیری‌های حفاظتی و بازآفرینی میراث معماری صنعتی در مقیاس منطقه‌ای مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

ارزش‌گذاری میراث؛ حفاظت معماری صنعتی؛ تحلیل محتوای کیفی؛ بازآفرینی پایدار؛ بناهای صنعتی خراسان رضوی

مراجع

1.Bertacchini, E., & Frontuto, V. (2023). Economic valuation of industrial heritage: A choice experiment on Shanghai Baosteel industrial site. SSRN. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=4465941.

2.Bertacchini, E., & Frontuto, V. (2024). Economic valuation of industrial heritage: A choice experiment on Shanghai Baosteel industrial site. Journal of Cultural Heritage, 66, 215–228. https://doi.org/10.1016/j.culher.2023.11.016.

3.Chen, X., Jiang, L., Cheng, B., Zhang, Y., Shi, X. L., Zheng, Y. D., & Fu, Y. (2024). Evaluating urban industrial heritage value using industrial heritage matrix analytic hierarchy process models: A case study of Mawei Shipbuilding in Fuzhou City. International Review for Spatial Planning and Sustainable Development, 12(2), 99–118. https://doi.org/10.14246/irspsd.12.2_99.

4.Claver, J.; García-Domínguez, A.; Sebastián, M.A. (2020). Multicriteria Decision Tool for Sustainable Reuse of Industrial Heritage into Its Urban and Social Environment. Case Studies. Sustainability, 12 (18), 1-25.http://dx.doi.org/10.3390/su12187430.

5.Darsouei, R. (2018). Development of principles for adaptation and revitalization planning of the Mashhad spinning factory (Master’s thesis, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran).

6.Dell’Ovo, M.; Bassani, S.; Stefanina, G.; Oppio, A. (2020). Memories at Risk. How to Support Decisions about Abandoned Industrial Heritage Regeneration. Valori E Valutazioni, 24, 107–115.

7.Falser, M, (2001), Global Strategy Studies Industral Heritage Analysis. Asia-minja yang: UNESCO World Heritage Center.

8.Giedion, S. (2009). Space, time and architecture (M. Mazini, Trans., 13th ed.). Scientific and Cultural.

9.Goodini, J., & Vafamehr, M. (2019). Providing a comprehensive definition of architecture in the study of industrial complexes with a systemic approach. Iranian Journal of Architecture and Urbanism, 10(17).

10.Goudini, J. , Vafamehr, M. , Gorji Mahlabani, Y. and Barati, N. (2016). Evaluation of Iran Architecture Knowledge on Industrial Complexes; In Order to Discover the Challenges and Provide Developmental Strategies. The Monthly Scientific Journal of Bagh-e Nazar, 13(41), 5-18.

11.Hanachi, P., Azari, A., & Mahmoodkalaye, S. (2013). Value management in historical textures using geographic information systems: A case study of the historical axis of Lalehzar Street. Islamic Iranian Urban Studies Quarterly, (12).

12.He, H. (2021). Design study on the conservation and Reuse of Modern Industrial Building Heritage. In IOP Conference Series: Earth Environmental Science, Vol. 768, No. 1. http://dx.doi.org/10.1088/1755-1315/768/1/012134.

13.Heidari,S. , Heidari,S. , Hanachi,P. and Teymoortash,S. (2025). The Adaptive Reuse of Industrial Heritage, an Approach Based on Energy Recycle. Naqshejahan- Basic studies and New Technologies of Architecture and Planning, 9(1), 45-53.https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.23224991.1398.9.1.5.4.

14.Historic Places Initiative, (2011). Developing your Heritage Inventory, A Guide for Communities, Heritage Resources Branch of the Ministry of Tourism, Parks, Culture and Sport, Saskatchewan.

15.ICOMOS, (2013). The Australia ICOMOS Charter for Places of Cultural Significance, https://www.icomos.org/charters.

16.International Congress of Architects and Technicians of Historic Monuments. (1931). The Athens Charter for the Restoration of Historic Monuments. Adopted at the First International Congress of Architects and Technicians of Historic Monuments, Athens, 1931.

17.Iqbal, Naveed, Akbar, Syed Hamid and Koenraad Van Cleempoel, (2022). Identification of Industrial Heritage and a Theoretical Framework for an Industrial Heritage Inventory System in Pakistan, Sustainability, 14, 5797.

18.Jafari, T. (2020). Identifying barriers and proposing an operational framework to enhance the quality of industrial architecture in Iran. Memari Shenasi Journal, 3(15). [In Persian].

19.Liu, F., Zhao, Q., & Yang, Y. (2018). An approach to assess the value of industrial heritage based on Dempster–Shafer theory. Journal of Cultural Heritage, 32, 210–220. https://doi.org/10.1016/j.culher.2018.01.011.

20.Nocca, F., Bosone, M., & Orabona, M. (2024). Multicriteria Evaluation Framework for Industrial Heritage Adaptive Reuse: The Role of the ‘Intrinsic Value’. Land, 13(8), 1266. https://doi.org/10.3390/land13081266.

21.Pahlevanzadeh, L. (2018). Revitalization and preservation of capabilities and values of the architectural heritage of contemporary industrial factories in Iran. Isfahan University of Art, Faculty of Conservation and Restoration.

22.Riegl, A. (1982). The modern cult of monuments: Its character and its origin. Cambridge, MA: MIT Press.

23.Shahrokhi, S. , Niknami, K. and Izadi, M. S. (2022). The Role of ‘Conservation’ and ‘Dynamism’ in the Revitalisation of Architectural Heritage based on the Continuity of Place-bound Values The Case of Choghaznabil Historic Site. Soffeh, 32(3), 105-124.  https://doi.org/10.52547/sofeh.32.3.105.

24.Sharifi, M. and Talebian, M. H. (2019). Recognizing and Explaining the Values of the Railway Heritage (Case Study: Trans-Iranian Railway). Iranian Journal of Anthropological Research, 8(1), 75-94.. https://doi.org/10.22059/IJAR.1397.70509.

25.Shirvani, M., Ahmadi, H., & Vatandoost, R. (2016). Recognizing the value and influencing factors in the transformation of value-based approaches in the conservation of cultural heritage in the present century. Journal of Fine Arts – Architecture and Urban Planning, 21(4).39-50. https://doi.org/10.22059/jfaup.2017.61655.

26.Standards and Guidelines Standing Committee, (2010). Standards and Guidelines for the conservation of historic places in Canada, second edition, Canada's Historic Places.

27.TICCIH. The Nizhny Tagil Charter for the Industrial Heritage.(2003), p. 4. Available online: https://www.icomos.org/18thapril/ 2006/nizhny-tagil-charter-e.pdf (accessed on 7 November 2018).

28.Ranjkesh,R. and Fadaei Nezhad Bahramjerdi,S. (2025). Adaptation and Reuse of Industrial Heritage as a Continuation of Urban Identity; Tabriz Salambur Factory and Igualada Leather Factory Spain. Naqshejahan- Basic studies and New Technologies of Architecture and Planning, 10(1), 55-62. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.23224991.1399.10.1.6.2

29.UNESCO/ISSROM/ICOMOS/IUCN, (2022). Guidance and Toolkit for Impact Assessment in a World Heritage Context, Paris, UNESCO.