رسالۀ فارسی سرقات شعری از فخری هروی

جستارهای نوین ادبی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 شهریور 1404

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2025.91847.1678

نویسنده

هادی بیدکی^*

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

چکیده

سرقت ادبی یکی از موضوعات مهم و سابقه‌دار نقد ادبی است که برخی از بلاغیون فارسی‌زبان به تأثیر از آثار بلاغی عربی به‌اختصار و در ضمن مباحث علم بدیع به آن پرداخته‌اند، اما رسالۀ سرقات شعری از فخری هروی نخستین اثر فارسی است که هم به-طور کتابی مستقل و هم با وسعت مطالب و شواهد دربارۀ این موضوع بین سال‌های 940-962ق در سرزمین سند تألیف و به نام حاکم آنجا، شاه حسن ارغون درآورده است. از این رساله یک نسخۀ عکسی در کتابخانۀ مرعشی قم و یک نسخۀ خطی در دارالکتب قاهره با عنوان تضمینات محفوظ است. فخری در رسالۀ خود انواع روش‌های سرقت شعری را در چهار قسم تصرّف، توارد، تضمین و تکلّف ذکر کرده که برخی از این اقسام شامل انواع جزئی‌تر و بیشترین مطالب دربارۀ تصرّف است. او از برخی از آثار بلاغی عربی نیز دربارۀ سرقت شعری استفاده کرده، اما برای ذکر شواهد مربوط به اقسام و روش‌های آن از سروده‌های فارسی قرن‌های 4-10ق بهره برده است. معرفی و تصحیح رسالۀ فخری از چند جهت اهمیت دارد: 1- آشنایی با اقسام چهارگانۀ سرقات شعری نزد فارسی‌زبانان 2- تشخیص شاعران تأثیرگذار و برخی از اشعار مؤثر آنها 3- تعیین سرایندگان تأثیرپذیر و تکنینک‌های آنان در مواجهه با اشعار دیگران 4- مقایسۀ تطبیقی مسئلۀ سرقات شعری در بلاغت فارسی و عربی. در انتهای مقاله نیز به ضرورت و روش تصحیح و تحقیق رسالۀ فخری اشاره شده است.

کلیدواژه‌ها

سرقات شعری؛ فخری هروی؛ سرقت ادبی