مدارک تازه‌ای از انتشار شعر حافظ در سدۀ هشتم تا نیمۀ سدۀ نهم هجری

جستارهای نوین ادبی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 شهریور 1404

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2025.93459.1709

نویسنده

جواد بشری^*

دانشگاه تهران

چکیده

بخشی از مطالعات مربوط به شعر حافظ، به شناسایی مدارک و اسناد بازمانده از عهد حیات شاعر و دهه‌هایی پس از آن اختصاص دارد که در تاکنون پیشرفت‌های خوبی داشته و به‌سبب حسّاسیّت شعر حافظ، تقریباً بخش اعظم آن مدارک بررسی و تحلیل شده است. امّا همچنان در منابع شعری چاپ‌نشده و اوراق پراکندۀ خطّی نمونه‌هایی به دست می‌آید که لازم است پس از قیاس با نتیجۀ پژوهش‌های پیشین، عرضه شود. می‌دانیم که مدارک مربوط به شهرت شعر حافظ در عهد حیات او و اندکی پس از آن (در اقلیم‌های متنوّع مربوط به حضور زبان فارسی) نادر است. از سویی ضبط‌های ابیات شاعر در منابع چندگانۀ موجود (اعمّ از دستنویس‌های دیوان، سفینه‌های شعری، منابع تاریخی و جز آن) گاه چنان متنوّع و متشتّت است که تصحیح برخی از غزل‌ها، جز با پذیرش چندتحریری بودن آن‌ها امکان‌پذیر نیست. آغاز روند انتساب غزل‌های جعلی و الحاقی به شاعر از همان ادوار نزدیک به حیات او، مسألۀ دیگری است که در این باره، جز با استناد به قدیم‌ترین منابع خطّی شعر فارسی نمی‌توان سخن گفت. در این پژوهش، چند منبع تازه‌یاب که اطّلاعاتی به دانسته‌های پیشین می‌افزاید معرّفی و ارزش آن‌ها بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها

حافظ؛ دیوان؛ شاه‌شجاع؛ دستنویس؛ سفینۀ شعری