اثبات شرایط مساعد به حال متهم از منظر فقه امامیه و تطبیق آن با حقوق ایران

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 31 شهریور 1404   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2025.86526.1732

نویسندگان

عبدالله غلامی^{* 1}؛ جواد احسانی²؛ محمدعلی شهرآبادی³

¹استادیار گروه الهیات، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

²دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه حقوق و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد دماوند، تهران، ایران

³دانشجوی دکتری گروه حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

گاهی بعد از طرح دعوی و پذیرش آن، متهم در توجیه فعل خود مدعی امری مانند دفاع مشروع یا اضطرار می‌شودو انقلاب دعوی صورت می‌گیرد. با توجه به قاعده «البینه علی المدعی» در فقه، بار اثبات به طورکلی بر عهده مدعی (که دراینجا متهم است) قرار دارد، اما درحقوق کیفری ایران، اصل برائت به عنوان اصل حاکم، متهم را از اثبات بی‌گناهی خود بی‌نیاز می‌داند. درمواردی که متهم با طرح ادعاهایی مانند دفاع مشروع، اضطراریا جنون درصدد تبرئه خود برمی‌آید که به انقلاب دعوی منجر می‌شود، پرسش این است که بار اثبات شرایط مساعد به حال متهم برعهده خود اوست یا مقام قضائی؟ این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع فقه امامیه و قوانین موضوعه ایران، به بررسی اثبات شرایط مساعد به حال متهم پرداخته و به این نتیجه رسیده که در نظام حقوقی ایران، اگرچه اصل برائت حاکم است، اما در مواردی که متهم ادعای خاصی مطرح می‌کند، باراثبات آن بر عهده خود او می‌باشد. درنوشتار همچنین موارد عدول فقها از قاعده بینه در حدود یعنی جرائم حق‌اللهی محض نیز مطرح شده‌است که ادعای متهم را بدون نیاز به اثبات پذیرفته‌اند. یافته‌های این پژوهش می‌تواند به تعادل میان حقوق متهم و اقتدار نظام قضایی کمک کند.

کلیدواژه‌ها

اثبات دلیل؛ متهم؛ شرایط مساعد؛ انقلاب دعوی؛ مبانی فقهی اثبات دلیل

مراجع