بازتحلیل جایگاه فقه ترتیب در روش اجتهادی امام خمینی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 31 شهریور 1404

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2025.94111.2001

نویسندگان

کاظم ابراهیم زاده بخت آباد^{* 1}؛ احمد مبلغی²

¹استاد سطح عالی حوزه علمیه خراسان

²مدرس درس خارج حوزه علمیه قم، قم، ایران

چکیده

فقه ترتیب به معنای نظم و ترتیب در سه حوزه است: مراجعه به منابع شریعت، توجه به ارکان پنج‌گانه اجتهاد و بررسی فعالیت‌های مرتبط با این ارکان. در عرصه اجتهاد شاید در نگاه نخست به نظر آید که فقه ترتیب از اهمیت چندانی در استنباط برخوردار نیست؛ اما باید گفت که عملیات استنباط، بدون توجه به فقه ترتیب در مواضع نیاز بدان‌ در غالب موارد – به ویژه در مسائل پیچیده‌تر و دارای ابعاد بیشتر – تقریبا بی‌‌‌معنا بوده و باید آن را کوششی بی‌حاصل محسوب کرد. از مزایای پرداختن به فقه ترتیب، تسهیل اجتهاد، افزایش کیفیت اجتهاد و کاهش خطا در اجتهاد است. بر این اساس پژوهش حاضر با هدف تبیین و تحلیل فقه ترتیب و سازوکار‌های آن در روش فقهی امام خمینی صورت گرفته است. پژوهه‌ی فرارو با روش توصیفی و تحلیلی مشخص کرده است که استنباط مطلوب نیازمند فقه ترتیب است و بر پایه‌ی یافته‌های این پژوهش امام خمینی در مسیر استنباط فقه ترتیب را با چهار سازوکار از قبیل: منظرها(انگاره، اندیشه، نظریه)، اطلاعات، تکنیک‌ها، سازمان‌دهی تکمیل می‌کند که یک استنباط مطلوب نیز باید چنین مسیری را طی کند.

کلیدواژه‌ها

فقه ترتیب؛ سازوکارهای فقه ترتیب؛ روش شناسی امام خمینی؛ ارکان اجتهاد