برخی از صفات خاص مشترک در بعضی از گویش‌های فارسی و دیگر گویش‌های ایرانی غربی که در زبان «طبقات الصوفیه» ع. انصاری منعکس شده‌اند

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 05 مهر 1404

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2025.93410.1322

نویسنده

یولی ایونسیان^*

انستیتوی نسخ خطی شرقی فرهنگستان علوم روسیه

چکیده

مقاله حاضر به بررسی ویژگی‌های مشترک بعضی از گویش‌های ایرانی غربی می‌پردازد که در سه نوع فارسی ادبی معاصر: فارسی ادبی ایرانی (فارسی معیار)، فارسی افغانی (دری) و تاجیکی مشاهده نمی‌شوند. نویسنده حاضر قبلا پژوهش مفصلی در باره لهجه هراتی بر اساس تحقیق میدانی در افغانستان انجام داد و بعد از مقایسه لهجه مذکور با لهجه‌های دیگر خراسانی (رایج در ایران) ویژگی‌های مشترک لهجه های فارسی خراسان‌را مشخص کرده‌است. در ادامه تحقیق مولف حاضر در باره این لهجه‌ها اشکار شد که بعضی از این ویژگی‌ها به قرون وسطی بر می‌گردند و رساله‌ی‌ قرن یازدهم میلادی «طبقات الصوفیه» مشتمل بر سخنان ع. انصاری، عارف و مفسر برجسته قرآن که زبانش برخی از صفات گویش قدیم هراتی را منعکس می‌کند به آن‌ها گواهی می‌دهد. زبان این رساله توسط ایران‌شناس معروف و. آ. ایوانوف مورد مطالعه قرار گرفت. اما تاکنون هیچ تلاشی برای بررسی ویژگی‌های زبان آن رساله از منظر گویش‌شناسی مدرن صورت نگرفته‌است. پژوهش حاضر که این خلاء‌را پر می‌کند، بعضی از ویژگی‌های مشترک گویش‌های فارسی خراسانی از جمله هراتی و گویش سیستانی، گویش‌های تاتی در قفقاز و گویش‌های ایران مرکزی که زردشتیان به آن تکلم می‌کنند و برخی دیگر از گویش‌ها را در ارتباط با زبان «طبقات الصوفیه» تحلیل می‌کند. ویژگی‌هایی که در مقاله حاضر مورد بررسی قرار گرفته‌اند شامل استفاده از ضمیر سوم شخص/ضمیر اشاره به صورت ضمایر پیوسته، استفاده از حرف اضافه xod/xode (با انواع آوایی مختلف) به معنی «با» و کاربرد پسوند فعلی -i/-ê که «پسوند استمراری» محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

لهجه‌شناسی ایرانی و فارسی؛ لهجه‌شناسی تطبیقی؛ مطالعات زبان‌های ایرانی؛ گویش‌های خراسانی