تحلیل زبانشناختی جاینام کشورهای آفریقایی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 6، دوره 17، شماره 3 - شماره پیاپی 40، آبان 1404، صفحه 133-165   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2025.91938.1299

نویسندگان

حامد مولایی کوهبنانی^{* 1}؛ ابوذر اورکی²؛ فائزه ایران پور³

¹استادیار زبان‌شناسی، گروه زبان‌شناسی، دانشکده زبان‌های خارجی، دانشگاه ولی‌عصر (عج) رفسنجان.

²استادیار مترجمی زبان انگلیسی، گروه مطالعات ترجمه، دانشکده زبان‌های خارجی، دانشگاه ولی‌عصر (عج) رفسنجان.

³دانشجوی کارشناسی ارشد زبان‌شناسی، گروه زبان‌شناسی، دانشکده زبان‌های خارجی، دانشگاه ولی‌عصر (عج) رفسنجان.

چکیده

بررسی نام‌های خاص یکی از حوزه‌های مطالعاتی جالب توجه در زبان‌شناسی اجتماعی محسوب می‌شود که به شاخۀ نام‌شناسی معروف شده است. این شاخه به زیرشاخه‌های مختلفی تقسیم می‌شود که یکی از شناخته‌شده‌ترین آن‌ها «جای‌نام‌شناسی» است. جای‌نام‌شناسی به بررسی نام مکان‌های جغرافیایی براساس اصول زبان‌شناسی می‌پردازد. پژوهش حاضر نیز درصدد است با تکیه بر دو معیار به بررسی جای‌نام کشورهای قارۀ آفریقا بپردازد. براین اساس، پژوهش حاضر دو هدف عمده دارد. هدف نخست، تعیین عوامل اصلی مؤثر در نام‌گذاری کشورهای آفریقایی است؛ به‌عبارت‌دیگر، با بررسی ریشه‌شناختی نام کشورهای آفریقایی به دنیال تعیین  عوامل اجتماعی مختلفی همچون سیاست، جغرافیا، مذهب و ... در نام‌گذاری کشورهای آفریقایی خواهیم بود. هدف دوم، بررسی نحوۀ کاربرد نام بین‌المللی جای‌نام‌های آفریقایی در فارسی است. براین اساس، ضمن مقایسۀ نام بین‌المللی هر کشور با صورت رایج آن در فارسی معیار، روش ورود و نحوۀ کاربرد آن جای‌نام در فارسی را بررسی خواهیم کرد. برای نیل به این اهداف، پیکرۀ پژوهش شامل 50 جای‌نام از کشورهای آفریقایی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش در مورد معیار نخست نشان داد که از میان 7 عاملِ ویژگی‌های جغرافیایی، نام قوم و قبیله، ویژگی مردمان، ‌نام پادشاه، نام محصول رایج، نام شهر و جهت جغرافیایی، عامل نخست یعنی ویژگی‌های جغرافیایی با میزان فراوانی 21 مورد، تأثیرگذارترین عامل در نام‌گذاری کشورهای آفریقایی محسوب می‌شود. نتایج مربوط به هدف دوم نیز نشان داد که قرض‌گیری، مهم‌ترین عامل در کاربرد جای‌نام کشورهای آفریقایی در فارسی است؛ چراکه جای‌نام 45 کشور براساس فرایند قرض‌گیری مستقیم در فارسی کاربرد دارند. پس از قرض‌گیری، فرایندهای ترجمۀ قرضی و ابداع  نیز در نحوۀ کاربرد تعدادی از جای‌نام‌های آفریقایی در فارسی دخیل هستند.

کلیدواژه‌ها

جای‌نام؛ ریشه‌شناسی؛ ترجمه‌شناسی؛ زبانشناسی اجتماعی؛ نام‌شناسی

مراجع

ابوالقاسمی، م. (1389). ریشه‌شناسی (اتیمولوژی).  ققنوس.

احدیان، م. م. (۱۳۸۸). بررسی ریشه‌شناختی دو جای نام در استان همدان نهاوند و آدراپانا. فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، 4 (15). صص 186-281.

 احدیان،م. م. (1389). بررسی ساختار صرفی جای‌نام‌های استان همدان. فصلنامه زبان‌شناسی اجتماعی. 7 (4). صص 18.

اسدی، س. ا. (۱۳۸۹)، بررسی نام‌گذاری در شهر سنندج از دیدگاه زبان‌شناسی‌اجتماعی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور استان همدان، دانشکده علوم انسانی.

افشار سیستانی، ا. (1382). پژوهشی در نام شهرهای ایران. روزنه.

آساطوریان، گ. (1398). وند لاه در اعلام جغرافیایی حوزه کاسپین. نشریه پژوهش‌های‌زبانی – ادبی قفقاز و کاسپین. سال اول. صص11-21.

آساطوریان، گ. (1400). جای‌نام گردمان در ارمنستان از کجا می‌آید. پژوهش‌های‌زبانی – ادبی قفقاز و کاسپین، 3 (1). صص 7-12.

آلیانی، م. (۱۳۹۰)، بررسی کلان‌ جای‌نام‌های استان گیلان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی، دانشگاه بوعلی سینا همدان.

باستانی‌راد، ح.، و مردوخی، د. (۱۳۹۲). گونه شناسی جای‌نام‌ها در جغرافیای تاریخی ایران. مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام. 7 (12). صص ۵۰- ۲۱.

بختیاری، ر.، و احدیان، م. م. (۱۳۸۸). درآمدی بر جای‌نام‌شناسی ایران. جستارهای نوین ادبی، ۱۶۸، صص ۱۹۹‑۱۸۱.

برجیان، ح. (1398). جای‌نام‌شناسی البرز مرکزی. زبان و کتیبه. 33. صص30-39.

جردن، ت.، و روان‌تری، ل. (1380). مقدمه‌ای بر جغرافیای فرهنگ. ترجمۀ سیمین تولای و محمد سلیمانی.  انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.

حیدری، ا.، و برآبادی، س. ا. (1399). جای‌نام‌شناسی آبادی‌های شهرستان بیرجند. پژوهشگاه میراث فرهنگی.

حیدری، ر.، و اسماعیلی جلودار، م. (1399). پیشنهادی بر جای‌نام‌شناسی شهر ترشیز بر اساس مطالعات میان‌رشته‌ای. مطالعات باستان‌شناسی. 12 (2). صص 1-21.

خیراندیش، ر.، و شایان، س. (1370). ریشه­یابی نام و پرچم کشورها. انتشارات کویر.

رجب‌زاده، ا. (1378). تحلیل اجتماعی نام‌گذاری. بررسی موردی اراک، همدان و بوشهر. نشر روش.

رضایی،ا. (1397). از خلمان تا آلون سرگذشت چهار ‎هزار ساله؛ یک جای‌نام‌باستانی. پژوهش‌های ایران‌شناسی. 8 (1). صص37-56.

رفاهی علمداری، ف. (1393). مبانی توپونیمی و نگاهی به توپونمی‌های ایران. رخسار.

زندی، ب.، نصیری، پ.، و رادنیری، س،ا. (1394). بررسی پدیده دوزبان‌گونگی در شهر اردبیل از دیدگاه زبان‌شناسی اجتماعی. زبانشناسی و گویش‌های خراسان. 7(13). 89-107.

زندی، ب.، و احمدی، ب. (1395). نام‌شناسی از منظر زبان‌شناسی شناختی‌-اجتماعی با تأکید بر بافت کاربرد – بنیاد. فصل‌نامه زبان‌شناسی اجتماعی. ‌2(18). صص193-212

زندی، ب.، متشرعی، س. م.، و یوسفی‌راد، ف. (1400). نقشۀ راه مطالعات نام‌شناسی. از رویکرد سنتّی تا رویکرد شناختی- اجتماعی. فصلنامه علمی - پژوهشی زبان‌شناسی اجتماعی. 2 (4). صص 11-28.

سبزعلیپور، ج. (1396). تاملی بر جای نام‌شناسی منطقه تات زبان شاهرود خلخال. زبان فارسی و گویش ایرانی. 2 (2). صص 163-184.

سبزعلیپور، ج.، و جعفری دهقی، ش. (1400). تأثیر نماز بر نام‌گذاری اوقات شبانه‌روز در زبان‌های ایرانی. زبانشناسی و گویش‌های خراسان. 13 (2). 111-136.

شاهمیری، ا.ش. (1398). واژگان ایرانی بر نام کشورهای جهان. کانون نشر علوم.

طامه، م. (1398). سازه‌های جای‌نام‌ساز در جای‌نام‌های ایرانی و طبقه‌بندی آن‌ها. طرح انجام شده برای گروه مطالعات سیاسی. انتخابات حقوقی و تقسیمات کشوری.

طیب، م.ت..، و علی نژاد، ب. (1382). بررسی گرایش‌های جدید نام‌گذاری در اصفهان از دیدگاه زبان‌شناسی. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان.(32). صص 29.

قلعه‌خانی، گ.، و دورودی، م. (1398). بررسی ریشه‌شناختی تعدادی از جای‌‌نام‌ها با ساختاری کهن در گویش مردم شیراز. فصلنامه زبان‌شناسی اجتماعی. 3 (1). صص 103-114.

کیشه‌خاله، م.، و ملیحی، ش. (1395). بررسی جای‌نام‌های بخش اسالم شهرستان تالش. پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی. 11: صص 97-114.

مدرسی، ی. (1368). درآمدی بر جامعه‌شناسی‌زبان. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

مولایی کوهبنانی، ح.، اورکی، ا.، و ایران پور، ف. (1403). مطالعۀ زبان‌شناختی جای‌نام کشورهای اروپایی. فصلنامه علمی - پژوهشی زبان‌شناسی اجتماعی. 7 (4). 1-23.

نفیسی، ن. (1398). پیشنهادی در ریشه‌شناسی جای‌نام ابهر. پژوهش‌های زبانی‌ادبی قفقاز و کاسپین. 1 (1). صص79-86.

نوبان، م. (1374). نام مکان‌های جغرافیایی در بستر زمان. نشر ماه.

یدالهی‌کاخ، ا. (1389). بررسی نام‏گذاری شهر کرمان از دیدگاه زبان‏شناسی‌اجتماعی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور. واحد تهران.

Agyekum, K. (2006).The Sociolinguistics of Akan personal names. Nordic Journal of frican Studies. 15(2). PP 206-235.

Algeo, J. (1992). Onomastics. In: Tom Mcarthur (Ed.), The Oxford Companion to the English Language. Oxford University Press.        

AL-Zumor, A. (2009). A socio- cultural and linguistics analysis of Yemeni Arabic per sonal names. GEMA online Journal of language studies, 2,15-27.

Burns, A. (2015). Field- names of North –East Scotland:A socio-onomatic study (Unpublished doctoral dissertation ). University of Glasgow.

‏Coates, R. (2013). Onomastics. In C. Chapelle, (Ed). The Encyclopedia of Applid linguistics. Oxford: Wiley-Blackwell.

Crystal, D. (2008). Dictionary of linguistics and phonetics. Oxford: Blackwell.

Everett-Heath, J. (2020). The concise Oxford dictionary of the world place-names. 6^th edition. Oxford: Oxford Univerdity Press

Farkas, T. (2015). Changing Names as Abolishing the Difference: Personal Names as Ethnic Symbols, Characteristics of Surname Changes and the Magyarization of Surnames in Hungary.

Kehl,F. (1971).Chinese Nichnaming Behaviour: A Sociolinguistic Pilot Study, Journal studies, 9.

    Labav,W. (1972) Sociolinuistic paternts. Piladlphia:University of      pennsylania press.

Ogunwale, J.A(2012). A Pragmainguistics Study of Yoruba Personal Names. Journal of Literary Onomastics,2(1).

Raper, P.E. (1991). Dictionary of Southern African Place Names. Onomastic Research Centre, HSRC.

Raper,P. Moller,L. (2014).  Dictionary of Southern African Place Names. UK: Jonathan Ball.

Ven langendonck, W. (2007). Theory and typology of proper names (Trands in Linguage .Berlin:Mouton de Gruyter.