تحلیل و سطح‌بندی مؤلفه‌های ژئوپلیتیک مؤثر بر مناسبات کردها و عرب‌ها در عراق

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 مهر 1404

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2025.93025.1549

نویسندگان

مصطفی الجبوری¹؛ محسن جان پرور^{* 2}؛ نیما قلعه³؛ روح الله اسلامی شعبجره⁴

¹دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²دانشیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³دانشیار گروه فیزیک، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

⁴دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

روابط میان دو گروه قومی کرد و عرب در عراق، یکی از محوری‌ترین و تأثیرگذارترین مناسبات قومی-سیاسی در ساختار ژئوپلیتیکی این کشور و حتی منطقه جنوب غرب آسیا به شمار می‌رود. این مناسبات تحت تأثیر مجموعه‌ای از مؤلفه‌های ژئوپلیتیک قرار دارد که شناخت دقیق آن‌ها می‌تواند به تحلیل عمیق‌تر تعاملات و تعارضات قومی و ارائه راهبردهایی برای مدیریت تنش‌ها و تقویت همزیستی کمک نماید. پژوهش حاضر از نوع کاربردی-توسعه‌ای است که با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با رویکرد ترکیبی (کیفی-کمی) انجام شده است. هدف تحقیق شناسایی و سطح‌بندی مؤلفه‌های ژئوپلیتیکی مؤثر بر مناسبات کردها و عرب‌ها در کشور عراق است که با استفاده از تکنیک‌هایی همچون دلفی و با استفاده از نرم افزار SPSS و آزمون T-test انجام شده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان‌دهنده آن است که از 39 مولفه‌ی ژئوپلیتیک موثر بر مناسبات گروه قومی کرد و عرب که از نظریه ها و پژوهش‌ها استخراج شده است در کشور عراق 37 مولفه مورد تأیید صاحبنظران و اندیشمندان است. همچنین از میان این مولفه‌های 37 گانه، صرفاً 17 مولفه به عنوان مهمترین مولفه‌های ژئوپلیتیک موثر بر مناسبات گروه قومی کرد و عرب در کشور عراق هستند که در قالب شش بعد جغرافیایی (پراکندگی فضایی گروه‌های قومی؛ ارتباط و پیوندهای فرامرزی؛ موقعیت جغرافیایی گروه‌های قومی نسبت به ممنابع حیاتی)، اجتماعی- فرهنگی (میزان هویت قومی در برابر هویت ملی؛ حافظه تاریخی گروه‌های قومی؛ نقش زبان و مذهب در هویت قومی؛ سطح تبعیض میان گروه‌های قومی)، اقتصادی (دسترسی به منابع نفت؛ اقتصاد غیررسمی)، سیاسی (درجه استقلال یا خودمختاری سیاسی گروه‌های قومی؛ ساختار توزیع قدرت سیاسی؛ میزان مشارکت گروه‌های قومی در نظام حکمرانی)، امنیتی- نظامی (وجود گروه‌های مسلح قومی (پیشمرگه) ارتباط گروه‌های قومی با بازیگران خارجی) و ژئوپلیتیک (نقش گروه‌های قومی در تحولات ژئوپلیتیکی منطقه‌ای؛ ارتباط بین مرزهای قومی سیاسی؛ تأثیر رقابت قدرت‌های خارجی بر گروه‌های قومی) می‌توان آنها را تنظیم کرد.

کلیدواژه‌ها

مولفه‌های‌ ژئوپلیتیک؛ مناسبات قومی؛ گروه قومی کرد؛ گروه قومی عرب؛ عراق