تحلیل اثرات تغییر اقلیم و سیاست های هیدروپلیتیکی افغانستان در حوضه آبریز هیرمند

پژوهش ‎های جغرافیای سیاسی

مقالات آماده انتشار، اصلاح شده برای چاپ، انتشار آنلاین از تاریخ 08 مهر 1404

نوع مقاله: مقالات علمی -پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/pg.2025.93654.1373

نویسندگان

فاطمه بخشی شادمهری¹؛ سیدهادی زرقانی^{* 2}؛ عباسعلی داداشی رودباری²

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه فردوسی - مشهد- ایران

چکیده

پژوهش حاضر با تمرکز بر دو شاخص اصلی، «تغییر اقلیم» و «سیاست‌های هیدروپلیتیکی افغانستان»، به تحلیل وضعیت منابع آب در حوضه آبریز هیرمند می‌پردازد. هدف، بررسی تأثیرات اقلیمی سه دهه اخیر (1991–2021) در حوضه مذکور و همچنین ارزیابی پیامدهای سیاست های هیدروپلیتیکی افغانستان (سدسازی،تغییر مسیر رود و...) بر کاهش منابع آب، امنیت غذایی، مهاجرت و تنش‌های فرامرزی با ایران است. روش پژوهش بهره‌گیری از رویکردهای تلفیقی کمی و کیفی، شامل تحلیل داده‌های اقلیمی، شاخص خشکسالی SPEI، داده‌های ماهواره‌ای و تحلیل‌های فضایی و ژئوپلیتیکی است. نوآوری این پژوهش در تلفیق داده‌های اقلیمی با تحلیل‌های فضایی و ژئوپلیتیکی و استفاده از شاخص SPEI برای ارزیابی جامع امنیت آبی در حوضه‌ای فرامرزی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که طی سال‌های 1991 تا 2021، تغییر اقلیم در حوضه آبریز هیرمند منجر به کاهش چشمگیر بارش، افزایش دما، تبخیر و تشدید خشکسالی شده است. این تحولات، پایداری منابع آبی، کشاورزی و تالاب هامون را به‌شدت تهدید کرده‌اند. علاوه بر این، نتایج پژوهش نشان می دهد سیاست‌های هیدروپلیتیکی افغانستان، شامل احداث سدهای بزرگ مانند کجکی، کمال‌خان و طرح‌های انحراف مسیر رود هیرمند و ..، در راستای رقابت های هیدروپلیتیکی با ایران و افزایش هژمونی آبی طراحی و اجرا شده‌اند. این اقدامات موجب کاهش شدید ورودی آب به دشت سیستان، تهدید امنیت غذایی، نابودی زیست‌بوم‌ها و افزایش مهاجرت شده‌ و پیامدهای زیست‌محیطی، اقتصادی،سیاسی و اجتماعی گسترده‌ای را به ویژه در مناطق مرزی ایران به دنبال خواهد داشت.ضمن اینکه ادامه این روند تنش‌های هیدروپلیتیکی بین دو کشور را به‌طور چشمگیری تشدید خواهد کرد.

کلیدواژه‌ها

هیدروپلیتیک؛ تغییر اقلیم؛ حوضه آبریز؛ هیرمند؛ سدسازی

مراجع