آینه در آیینه معنا بررسی سیر تحول معنایی واژۀ «آینه» از شعر کلاسیک به شعر معاصر (با تأکید بر شعر فروغ و شاملو)

جُستارهای نوین ادبی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 مهر 1404

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2025.90888.1656

نویسندگان

ریحانه واعظ شهرستانی^{* 1}؛ محمد جعفر یاحقی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

²استاد تمام دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی

چکیده

«آینه» از جمله واژگان پر‌بسامدی‌ است که دردوره‌های مختلف شعرفارسی دستخوش تحولات معنایی گوناگون شده‌است. در این‌مقاله قصد داریم به روش تحلیلی- توصیفی سیر تحول این‌ واژه را از شعر کلاسیک تا شعرمعاصر بررسی کنیم و به این‌ پرسش پاسخ دهیم که آیا واژۀ آینه بیانگر معنا یا معانی تازه‌ای در بافت شعر معاصر(به طور خاص در شعرفروغ و شاملو) است؟ و اگر چنین است، دلایل این تحولات مفهومی در شعر معاصر چیست؟ به‌این‌منظور ابتدا به نظام‌های فکری غالب یا همان پارادایم‌های معرفتی شاعران خواهیم پرداخت؛ چراکه نظام‌های فکری و معرفتی شاعران آبشخور فکری مسلط و خاصی را برای آنها فراهم می‌سازد که زمینه ساز این تحولات معنایی می‌شود و سپس با استناد به نظریة ‌استعاره‌های مفهومی،‌ استعاره‌هایی را که در آنها واژة آینه دچار تحول معنایی شده‌است، مورد بررسی قرار‌می‌دهیم تا در-یابیم که کدام معنا در شعر هر شاعر بسامد بیشتری دارد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که «آینه» در شعر هر دو‌شاعر مابازای انسان است، اما انسانِ آگاه فروغ با انسانِ رشد‌یافتة شاملو با‌توجه به جهان فکری این دو‌شاعرکاملا متفاوت است.

کلیدواژه‌ها

آینه؛ تحول معنایی؛ شعر معاصر؛ پارادایم معرفتی؛ استعارة مفهومی