حدیث مدّعیان و خیال همکاران (نگاهی به مناقشه‌ی حافظ و عضد صرّاف)

جستارهای نوین ادبی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 22 مهر 1404

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2025.92729.1690

نویسنده

امیرافشین فرهادیان^*

گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه بوعلی سینا همدان ایران

چکیده

8 چکیده

9 تا پیش از یافته شدن نسخه‌ی یگانه‌شناخت دیوان عضد صرّاف، اشعار او از جمله سندبادنامه‌ی منظومش در شمار سروده‌های عضد یزدی قلمداد می‌شد. هویّت مستقل او نیز ناشناخته باقی مانده بود. اکنون می‌دانیم که عضد صرّاف شاعری متأخّر از عضد یزدی است. صرّاف معاصر حافظ بوده و سال‌ها در دربار آل مظفّر شغل دیوانی داشته است. در دیوان هر دو شاعر تعاریضی نسبت به یک‌دیگر دیده می‌شود که متضمّن اتّهام انتحال است. وجود مشابهات و اشتراکات چشم‌گیر در دیوان حافظ و عضد صرّاف بروز منافسه و مناقشه میان ایشان را اجتناب‌ناپذیر می‌نماید. به نظر می‌رسد که بارزترین مصداق تعبیر «مدّعی» در اشعار حافظ، عضد صرّاف باشد. شباهت میان عضد و حافظ به سروده‌های ایشان محدود نیست. هر دو در دستگاه مظفریان صاحب مسند بوده‌اند. تولد و وفات هر دو در زمانی نزدیک به یکدیگر روی داده است و به احتمال قوی مولد هر دو نیز یکی است. تأمّل در زندگی و شعر عضد صرّاف افزون بر آن که موجبات شناخت بیشتر یک شاعر فراموش‌شده را فراهم می‌آورد، اطلاعات ارزشمندی درباره‌ی جایگاه حافظ در دستگاه مظفریان و نیز چالش‌های او با برخی شاعران هم‌عصرش، به دست می‌دهد. در این جستار با روش تحلیل محتوا و به شیوه‌ی توصیفی-تحلیلی برای نخستین بار ابعاد مناقشه‌ی عضد و حافظ را از تضاعیف سروده‌هایشان جستجو می‌کنیم.

کلیدواژه‌ها

انتحال؛ حافظ؛ عضد صرّاف؛ مدّعی