بررسی و تحلیل چالش‌های آب شرب شهر کرمان در وضعیت موجود و آینده

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 9، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 36، شهریور 1404، صفحه 107-130   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v12i2.2412-1390

نویسندگان

مجتبی سلیمانی دامنه¹؛ حمیدرضا رخشانی نسب^{* 1}؛ حمید نظری پور²

¹گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

²گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

آب از منابع محدود جهان به شمار می‏آید که کمبود آن باعث بروز چالش‏هایی برای جمعیت شهرنشین می‌شود. چالش‏‏‌های آبی در قاره آسیا نسبت به سایر مناطق جهان حادتر بوده و کشورهای درحال‌توسعه از جمله ایران، آینده بحرانی‏‏تری پیش‏‏رو دارند. در این راستا، در این پژوهش چالش‌های آب شرب شهر کرمان در وضعیت موجود و آینده بررسی شده است. این پژوهش از منظر ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی و از نظر هدف، کاربردی می‏‌باشد. اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه‌‏ای و اسنادی و همچنین میدانی (پرسش‌نامه و بازدید) گردآوری شده است. جامعه آماری را متخصصین و کارشناسان حوزه آب تشکیل می‌دهند که به روش دلفی دو مرحله‌ای، 35 نفر به‏‌عنوان حجم نمونه انتخاب شده‌اند. اطلاعات از طریق تحلیل، استنباط و تکنیک‌‏های تصمیم‌گیری BWM و PIPRECIA  تجزیه ‌و تحلیل شدند. نتایج حاصل از تحلیل نشان می‌دهد که چالش‌های موجود آب شرب شهر کرمان شامل: پایین‌رفتن سطح منابع تأمین‌کننده آب شرب، رشد شهرنشینی و افزایش جمعیت، افزایش مساحت شهر، مصرف زیاد آب در کارواش‌ها، فضای سبز و صنایع، انشعابات غیرمجاز و شرایط سخت اقلیمی می‌باشد. نتایج تکنیک BWM حاکی از آن است که بعد اجتماعی با ارزش 0/259 در رتبه اول و به‌عنوان مهمترین چالش و بعد محیط‏زیستی با ارزش نهایی 0/243 در رتبه آخر چالش‏‌های بحران آب شیرین شهر کرمان شناخته شدند. نتایج تکنیک PIPRECIA نشان می‌دهد که چالش درگیری و اختلاف بین شهر کرمان و سایر شهرهای استان با وزن 0/0442 به‌عنوان مهمترین چالش و در رتبه اول و واگرایی و تلاش برای استقلال‌طلبی مردم با وزن 0/042745 در رتبه آخر قرار گرفته‌اند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت، در صورتی که از مهاجرت‌‏های بی‌رویه جلوگیری نشود و شهروندان در الگوی مصرف آب صرفه‌جویی نکنند، بحران آب شرب در شهر کرمان شدیدتر شده و چالش‌‏های بعدی را به دنبال دارد. در این زمینه تلاش همه جانبه مدیریت شهری لازم است.

کلیدواژه‌ها

ابعاد چالش‌‏های آب شرب؛ مشکلات آینده بحران آب شرب؛ تکنیک‏‌های تصمیم‌‏گیری؛ شهر کرمان

مراجع

آقامیری، حمیده سادات، و رحمانی، بیژن. (1397). تأثیر مهاجرت‌های روستایی در امنیت غذایی با تأکید بر منابع آب، مطالعه موردی: روستاهای شهرستان خوانسار استان اصفهان. فصلنامه جغرافیا، 16(59)، 76-56.
https://mag.iga.ir/article_246083.html?lang=fa
اسدی، مراد، مظاهری، مهدی، و عبدالمنافی، نرجس. (1400). بررسی تحلیلی شرایط موجود و تبیین وضعیت آینده بحران آب در کشور. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات زیربنایی گروه آب. تهران.
https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1681436
افضلی، رسول، ذکی، یاشار، کاویانی‌راد، مراد، و محمدخانی، عماد. (1399). مطالعه تطبیقی تغییر اقلیم و چالش‌های امنیتی بحران آب در شهرهای دو حوضه آبریز مرکزی و دریاچه ارومیه. نشریه جغرافیای اجتماعی شهری، 7 (16)َ، 189-167.
doi:10.22103/JUSG.2020.2010
اداره زمین‌شناسی کرمان. (1394). اسناد و مطالعات زمین‌شناسی استان کرمان 1399، کرمان، ایران. https://www.gsi-kerman.ir
براتی، غلامرضا. (1398). چالش‌های بحران کم آبی در ایران در حوزه‌های سیاست‌گذاری، فرهنگ و پژوهش. توسعه پایدار محیط جغرافیایی، 1(1)، 82-91.
doi: 10.52547/sdge.1.1.82 
بــزی، خدارحــم، جــوادی، معصومــه، و حســین‌نــژاد، مجتبــی. (1389). بحران آب در خاورمیانه (چالش‌ها و راهکارهــا). چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسـلام. زاهــدان.
https://civilica.com/l/3855
پاپلی‌یزدی، محمدحسین، جمعه‌پور، محمود، و مهدی‌زاده اردکانی، محمد. (1396). بررسی پیامدهای اجتماعی بحران کمبود منابع آب در مناطق کویری (مطالعه موردی شهرستان اردکان). فصلنامه علوم اجتماعی، 24(77)، 99-136.
https://doi.org/10.22054/qjss.2017.7922
حاتمی، عباس، و نوربخش، سوسن. (1398). بازسازی معنایی بحران آب در شرق اصفهان بر اساس نظریه زمینه‌ای. جامعه‌شناسی کاربردی، 30(1)، 142-123.
doi: 10.22108/jas.2018.109357.1299
رضایان، احد، و رضایان، علی‌حسین. (1395). آینده‌پژوهی بحران آب در ایران به روش سناریوپردازی. فصلنامه اکوهیدرولوژی، 3 (1)، 17-1.
doi: 10.22059/ije.2016.59185
زارع، آمنه، حاج‌امینی، مهدی، و فیض‌پور، محمدعلی. (1401). عوامل مؤثر بر تقاضای آب صنعتی در ایران و چالش پیشرو. آب و توسعه پایدار، 9(2)، 46-33.
doi: 10.22067/jwsd.v9i2.2203.1129
زندحسامی، حسام، و فرهادی، کاوه. (1396). بازاندیشی بر نظام آینده‌اندیشی ایران (مطالعه موردی: بحران آب). فصلنامه علوم اجتماعی، 24(77)، 360-314.
doi: 20.1001.1.17351162.1396.24.77.7.0
زینتی فخرآباد، محمدمهدی، و عسگری مقدم، مصطفی. (1400). آینده پژوهی پیامدهای امنیتی بحران منابع آبی در نواحی مرزی ایران. جغرافیا و روابط انسانی، 4(3)، 17-1.
doi: 10.22034/gahr.2021.301648.1602
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان کرمان. (1402). گزارش و سالنامه آماری شهرستان کرمان 1399. کرمان، ایران.
https://kerman.mporg.ir
سازمان هواشناسی کشور. (1403). گزارش هواشناسی شهرستان کرمان 1399. کرمان، ایران.                    https://www.irimo.ir
سعیدی، جعفر، و صادقی ده‌چشمه، ستار. (1402). تحلیل سناریورهای پیامدهای امنیتی بحران آب در استان چهارمحال و بختیاری. فصلنامه جغرافیا، 21(76)، 210-181.
doi: 20.1001.1.27833739.1402.21.76.9.0
شهرداری کرمان. (1395). سند چشم‌انداز توسعه شهر کرمان. کرمان. ایران. https://kerman.ir
شهرداری کرمان. (1399). اسناد و آمار شهرداری کرمان 1399. 
https://kerman.ir
شهرداری کرمان. (1402). سند مطالعات طرح جامع شهر کرمان 1402. کرمان. ایران. https://kerman.ir
شرکت آب و فاضلاب کرمان. (1401). اسناد و مطالعات سازمان 1401. کرمان، ایران.                            https://abfakerman.ir
عاملی، سعیدرضا، بیچرانلو، عبدالله، بهار، مهری، و غلامی، فرزاد. (1398). تدوین الگوی مفهومی ارتباطات آب، ظرفیت‌های ارتباطات برای مدیریت بحران آّب در ایران. مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی، 11(3)، 199-177.
doi: 10.22035/isih.2020.3515.3719
قشقایی‌زاده، نسیم، مرادی، عباس، ملکیان، آرش، حلی‌ساز، ارشک، و مهدوی، رسول. (1397). چالش آب شهری و بررسی سناریورهای مدیریت رواناب‌های شهری (مطالعه موردی: بخشی زا شهر بندرعباس). دانش شهرسازی، 2(3)، 83-71.
doi: 10.22124/upk.2018.10984.1116
محمدی ده‌چشمه، مصطفی، و گنخکی، عقیل. (1401). چالش‌های حکمروایی و مدیریت یکپارچه منابع آب شهرها (مطالعه شهرهای استان بوشهر). آب و توسعه پایدار، 9(1)، 24-11.
doi: 10.22067/jwsd.v9i1.2110.1089
محمدی، صدیقه، ناصری، فرزین، و نظری‌پور، حمید. (1397). بررسی تغییرات زمانی و اثر خشکسالی هواشناسی بر منابع آب زیرزمینی دشت کرمان با استفاده از شاخص‌های بارش استاندارد (SPI) و منابع آب زیرزمینی (GRI). اکوهیدرولوژی، 5(1)، 11-22.
doi: 10.22059/ije.2017.225328.434
مرادی‌طادی، محمدرضا. (1396)، آب و سیاست، نگاهی به فرایند سیاسی شدن آب. فصلنامه مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی، 9(4)، 90-71.
doi: 10.22631/isih.2017.1981.2512
مرادی، امین، پوری‌رحیم، علی‌اکبر، و محمودزاده، امیر. (1395). چالش‌های مدیریت یکپارچه آب و فاضلاب شهری: نمونه موردی رومانی. مهندسی و مدیریت ساخت، 1(1)، 42-38.
https://www.jecm.ir/article_33503.html
مرکز آمار ایران. (1402). آمار و اسناد مرکز آمار ایران 1402.
https://amar.org.ir

Ahmad, S., Jia, H., Ashraf, A., Yin, D., Chen, Z., Xu, C., & Ahmed, R. (2023). Water resources and their management in Pakistan: a critical analysis on challenges and implications. Water-Energy Nexus, 6, 137-150. 
doi: 10.1016/j.wen.2023.10.001
Avazpour, B., Osmond, P., & Corkery, L. (2023). The dynamic challenges of mainstreaming water sensitive cities in our built environment: Lessons from Australia. Cities, 143, 104615.
doi: 10.1016/j.cities.2023.104615
Barry, J. (2007). Environment and Social Theory. Volume 2. Publisher Routledge. London. 
doi: 10.4324/9780203946923 
Chang, I.S., Zhao, M., Chen, Y., Guo, X., Zhu, Y., Wu, J., & Yuan, T. (2020). Evaluation on the integrated water resources management in China’s major cit- ies - Based on City Blueprint Approach. Journal of Cleaner Production, 262, 121410.
doi: 10.1016/j.jclepro.2020.121410
Distanont, A., Khongmalai, O., Rassameethes, R., & Distanont, S. (2017). Collaborative triangle for effective community water resource management in Thailand. Kasetsart Journal of Social Sciences, 39(3), 374-380.
https://doi.org/10.1016/j.kjss.2017.07.015
Emenike, C. P., Tenebe, I. T., Omole, D. O., Ngene, B. U., Oniemayin, B. I., Maxwell, O., & Onoka, B. I. (2017). Accessing safe drinking water in sub-Saharan Africa: Issues and challenges in South–West Nigeria. Sustainable cities and society, 30, 263-272.
doi:10.1016/j.scs.2017.01.005
Grube, A. M., Stewart, J. R., & Ochoa-Herrera, V. (2020). The challenge of achieving safely managed drinking water supply on San Cristobal island, Galápagos. International Journal of Hygiene and Environmental Health, 228, 113547.
doi: 10.1016/j.ijheh.2020.113547
Gupta, R., & Kumar, G. (2018). Scenario planning for water resource management in semiarid zone. Physics and Chemistry of the Earth, 105, 290-299.
doi: 10.1016/j.pce.2017.12.004
Isukuru, E. J., Opha, J. O., Isaiah, O. W., Orovwighose, B., & Emmanuel, S. S. (2024). Nigeria’s water crisis: Abundant water, polluted reality. Cleaner Water, 2, 100026.‌ 
https://doi.org/10.1016/j.clwat.2024.100026
Kersuliene, V., Zavadskas, E. K., & Turskis, Z. (2010). Selection of Rational Dispute Resolution Method by Applying New Step-Wise Weight Assessment Ratio Analysis (SWARA). Journal of Business Economics and Management, 11(2), 243258.
doi: 10.3846/jbem.2010.12
Li J., Fei L., Li S., Xue C., Shi Z., & Hinkelmann, R. (2020). Development of “water-suitable” agriculture based on a statistical analysis of factors affecting irrigation water demand. Science of The Total En- vironment, 744, 140986.https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.140986
Rezaei, J. (2015). Best-worst multi-criteria decision-making method. Omega, 53, 49-57.‌
doi: 10.1016/j.omega.2014.11.009
Stanujkic, D., Zavadskas, E. K., Karabasevic, D., Smarandache, F., & Turskis, Z. (2017). The use of the pivot pairwise relative criteria importance assessment method for determining the weights of criteria: Infinite Study. Romanian Journal of Economic Forecasting, XX (4) 2017. 
doi: 10.1016/j.ejor.2008.05.087
Statistical Center of Iran. (2011). Statistical Pocketbook of the Islamic Republic of Iran. Volume 2. Publisher: Management & Planning Organization. Tehran, Iran.
Vieira, E.O. (2020). Integrated Water Resources Man- agement: Theoretical Concepts, Basis, Responsi- bilities, and Challenges of IWRM. Volume 1. Integrated Water Resource Management.Fierst edition. Springer publishing. Cham, Sweeden. doi: 10.1016/j.pce.2007.07.031
Wang, X., Chen, Y., Fang, G., Li, Z., & Liu, Y. (2022). The growing water crisis in Central Asia and the driving forces behind it. Journal of Cleaner Production, 378, 134574. 
doi: 10.1016/j.jclepro.2022.134574
World Economic Forum. (2021). Circular Water Cit-ies: A circular water economy for cleaner, greener, healthier, more prosperous cities. In collaboration with the Swiss Agency for Development and Co- operation. Volume 1. published by the World Economic Fo- rum. Cologny, Switzerland.
https://www.weforum.org/publications/circular-cities-a-circular-water-economy-for-cleaner-greener-healthier-more-prosperous-cities/