بررسی فضای صدور و دلالت روایات نزول قرآن بر یک حرف و ارزیابی استناد به آن‌ها در نفی قرائات مختلف

علوم قرآن و حدیث

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 آبان 1404

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2025.92543.1817

نویسندگان

محمد اله مرادی قویدلان^{* 1}؛ سید رضا مؤدب²

¹دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم

²استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم

چکیده

یکی از عوامل مهم در فهم احادیث، به‌ویژه احادیث شیعه، شناخت زمینه‌های صدور آن‌ها است. روایات شیعه در فضایی صادر شده‌اند که فرهنگ و باورهای اکثریت اهل سنت بر آن حاکم بوده است. احادیث نزول قرآن بر یک حرف، از جمله روایاتی هستند که در منابع شیعه نقل شده‌اند و تفسیر آن‌ها نقش مهمی در ارزیابی مسئله قرائات مختلف قرآن دارد. این تحقیق در پی پاسخ به این پرسش است که زمینه صدور این روایات چگونه بوده است؛ این‌که این روایات درصدد نفی قرائات مختلف‌اند یا در واکنش به تفسیری نادرست از روایات «سبعه احرف» صادر شده‌اند؟ پژوهش حاضر، با روش توصیفی ـ ‌تحلیلی، به بررسی اسناد روایات، زمینه‌های صدور آن‌ها و ارزیابی میزان اعتبار استناد به این روایات در نفی قرائات مختلف پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که روایات نزول قرآن بر یک حرف، در واکنش به دیدگاه رایج میان فقها و محدثان اهل سنت در قرن دوم هجری صادر شده‌اند؛ دیدگاهی که، با استناد به روایات سبعه احرف، جایگزینی الفاظ قرآن با مترادف‌های آن را در هنگام قرائت مجاز می‌شمرد. بر این اساس، به نظر می‌رسد این روایات در صدد نفی مطلقِ قرائات مختلف نیستند و استناد به آن‌ها برای انکار کاملِ اختلاف قرائات، قابل پذیرش به نظر نمی‌رسد.

کلیدواژه‌ها

روایات نزول قرآن؛ سبعه احرف؛ حرف واحد؛ فضای صدور روایات؛ قرائات مختلف