آزمون انسجام درونی: رویکرد عقلی به امامت و چالش غیبت امام دوازدهم در کلام امامیه

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 آبان 1404

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2025.93263.1438

نویسنده

مهدی احمدی^*

گروه فقه و علوم قرانی دانشگاه شیراز

چکیده

این پژوهش به آزمون انسجام درونی نظام کلام امامیه در مواجهه با چالش غیبت امام دوازدهم می‌پردازد. پرسش اصلی آن است که چگونه ادلۀ عقلی امامت، به‌ویژه «برهان لطف» و «دلیل حفظ شریعت»، که بر ضرورت وجود امامِ حاضر و فعال استوارند، با واقعیت غیبت طولانی مدت امام که به ظاهر کارکردهای اصلی او را تعطیل می‌کند، سازگاری می‌یابد. با روش توصیفی-تحلیلی و با تمرکز بر تقابل متکلمان امامی (همچون سید مرتضی و شیخ مفید) و معتزلی (به‌ویژه قاضی عبدالجبار)، نشان داده می‌شود که پاسخ امامیه مبتنی بر تمایز بنیادین میان «وجود امام» به عنوان یک ضرورت متافیزیکی و «ظهور امام» به عنوان امری مشروط به شرایط اجتماعی است. این تبیین، با انتقال مسئولیت تعطیلی کارکردها به جامعۀ ستمگر و نیز با طرح مفاهیمی مانند «لطف وجودی» و «تقسیم مسئولیت سه‌جانبه»، از انسجام درونی نظام کلامی دفاع می‌کند. در نهایت، مقاله نتیجه می‌گیرد که این چالش نه تنها انسجام نظام امامیه را نشکست، بلکه به عاملی برای تکامل آن و گذار از کلام دفاعی به تبیین‌های فلسفی-عرفانی عمیق‌تر تبدیل شد.

کلیدواژه‌ها

کلیدواژه‌ها: امامت عقلی؛ غیبت امام برهان لطف؛ قاضی عبدالجبار؛ سید مرتضی؛ انسجام درونی