مالکیت آب از منظر فقهی و حقوقی

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 18، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 36، شهریور 1404، صفحه 249-259   

نوع مقاله: یادداشت تحلیلی

نویسندگان

ابوذر حاتمی یزد^{* 1}؛ علی رضا آزاد²

¹شرکت مهندسین مشاوره گزین سازه توس، مشهد، ایران

²گروه معارف دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

این مقاله با هدف بررسی مبانی فقهی و حقوقی مالکیت آب در نظام حقوقی ایران و فقه اسلامی تدوین شده است. نویسندگان با استناد به آیات، روایات و قواعد فقهی، ماهیت فقهی آب را در سه قالب «انفال»، «مشترکات عامه» و «مباحات عامه» تحلیل می‌کنند و تفاوت آن‌ها را در امکان تصرف و مالکیت بررسی می‌نمایند. در ادامه، مفهوم حقابه و قواعد فقهی حاکم بر آن همچون قاعده لاضرر، تسلیط، احیاء و اسبقیّت مورد بررسی قرار گرفته است. مقاله نشان می‌دهد که از منظر بیشتر فقها، آب از مشترکات عامه است و همگان در بهره‌برداری از آن حق مساوی دارند، مگر آنکه به حیازت یا احیاء درآید. در بخش حقوقی نیز سیر تحول قوانین آب از قانون مدنی ۱۳۰۷ تا قانون توزیع عادلانه آب ۱۳۶۱ و نقش دولت اسلامی در تنظیم بهره‌برداری از منابع آبی تبیین می‌شود. در پایان، نویسندگان با پیشنهاد انفال دانستن همه آب‌های عمومی، راهکاری فقهی برای مدیریت بهتر منابع آبی و رفع تعارض میان قوانین فقهی و قانونی ارائه می‌نمایند.

کلیدواژه‌ها

مالکیت آب؛ حقابه و حقوق بهره‌برداری از آب؛ مبانی فقهی و حقوقی منابع آب

مراجع

خمینی، سید روح الله. (1387). تحریر الوسیله(ج2)، ص، 234، مسأله 29. موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، تهران. ایران.
صدوق، محمد. (1371). من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۲۴۱، ح3380. موسسه الانشر الاسلامی، قم، ایران.
طوسی، محمد. (1348 الف). الاستبصار، ج۳، ص۱۰۸، ح۳۸۲. دارالکتب الاسلامیه، تهران، ایران.
طوسی، محمد. (1348 ب). الاستبصار، ج۳، ص۱۱۰، ح۳۹۰. دارالکتب الاسلامیه، تهران، ایران.
طوسی، محمد. (1365 الف). التهذیب. ج۷، ص۱۴۸، ح۶۵۵. دارالکتب الاسلامیه، تهران، ایران.
طوسی، محمد. (1365 ب). الخلاف، ج3، ص 176. انتشارات اسلامی. قم، ایران.
عاملی، حرّ. (1370 الف). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشرعیه، ج 6، ص 18. انتشارات دارالاحیاء التراث العربی، قم، ایران.
عاملی، حرّ. (1370 ب). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشرعیه، ج 17، ص ۳۶۴، ح ۲. انتشارات دارالاحیاء التراث العربی، قم، ایران.
کلینی، محمد. (1365 الف). الکافی، ج۵، ص۲۷۹. دارالکتب الاسلامیه، تهران، ایران.
کلینی، محمد. (1365 ب). الکافی، ج7، ص273. دارالکتب الاسلامیه، تهران، ایران.
مجلس شورای اسلامی. (1361). قانون توزیع عادلانه آب. تهران، ایران.
مجلس شورای ملی. (1347). قانون آب و نحوه ملی‌شدن آن. تهران، ایران.
محمدی ری شهری، محمد. (1386). میزان الحکمه، ح 9634. موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث. قم. ایران.