تحلیلی انتقادی بر رویکرد مفسران در تفسیر واقعه کشته شدن قبطی توسط موسی(ع)

علوم قرآن و حدیث

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 آبان 1404

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2025.92518.1814

نویسنده

حمید نادری قهفرخی^*

گروه معارف اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه دولتی شهرکرد، شهرکرد، ایران.

چکیده

براساس آیات قرآن حضرت موسی(ع) هنگام دفاع از شیعه خود در یک درگیری فردی قبطی را به قتل رساند. محققان ضمن اشاره به مشروع بودن دفاع آن حضرت، در تفسیر این قتل سه دیدگاه ارائه کرده اند: «ترک اولی یا ارتکاب قتل خطایی بدون هیچ گناهی»، «ارتکاب قتل خطایی همراه با گناه صغیره» و «ارتکاب قتل عمدیِ به حق». بررسی مستندات نشان می دهد نقطه مشترک بین این دیدگاه ها «دخالت بیش از حد پیش فرض های متعدد» و «نادیده گرفتن ظرایف کلمات قرآنی داستان» است. بر همین اساس «بازخوانی دیدگاه اندیشمندان پیراموان این داستان و کشف نقاط قوت وضعف آنها» و «فهم دقیق داستان های قرآن بر اساس نکات ظریف به کاررفته در آنها» ضرورت بررسی این داستان را روشن می کند. تحلیل آیات قرآن و بررسی انتقادی دیدگاه های مذکور نشان می دهد: اولا: درگیری بین فرد شیعه و قبطی به قدری خشونت آمیز بود که احتمال قتل هر کدام از آنان وجود داشت؛ ثانیاً: در این جریان موسی(ع) غضبناک نبود؛ ثالثاً: ضربه وارد شده از جانب وی فی نفسه قابلیت کشتن داشته است؛ رابعاً: ادله وقوع خطایی این قتل از جهاتی قابل تأمل هستند. این در حالی است که قتل آگاهانه در راستای دفاع مشروع علاوه بر داشتن مقتضی، مبتلا به مانعی هم نیست.

کلیدواژه‌ها

عصمت موسی(ع)؛ قتل آگاهانه قبطی؛ اقتتال؛ ترک اولی؛ دفاع مشروع