بازخوانی کاربست قاعده فرعیت با رویکرد تحلیلی بر آراء دوانی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 آبان 1404

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2025.95142.1481

نویسندگان

مریم رنجبر^{* 1}؛ علی محمد ساجدی²؛ سعید رحیمیان³

¹دانشگاه شیراز

²دانشیار دانشگاه شیراز

³استاد دانشگاه شیراز

چکیده

دوانی با درک محذورات قاعده فرعیت، به‌ویژه اشکالات ناشی از دور و تسلسل، تحلیلی فلسفی و منطقی از این قاعده ارائه می‌دهد. وی ضرورت وجود طرفین در ظرف اتصاف را نفی کرده و برای تأیید نظریه خود به قضایای سلبی مانند «زید أعمی» و قضایای اضافی مانند «السماء فوق الأرض» استناد می‌کند. دوانی قضایای خارجی را بر اساس رابطه آن‌ها با ظرف تحقق نسبت به دو دسته تقسیم می‌کند و اتصاف ماهیت به وجود را قضیه‌ای اعتباری می‌داند، به‌گونه‌ای که خارج، صرفاً ظرف نسبت است و نه ظرف تحقق آن. مهم‌ترین نوآوری دوانی در این چارچوب، جایگزینی مفهوم «فرعیت» با «استلزام» است. وی مفاد قاعده را به «ثبوت شیء لشیء مستلزم ثبوت مثبت له» تغییر می‌دهد تا اشکالات معنای تقدم مثبت‌له و توقف ناشی از فرعیت برطرف شود و ضرورت تقدم مثبت‌له را انکار می‌کند، که با ارائه مثال‌هایی به توجیه آن می‌پردازد. دوانی همچنین دامنه کاربرد قاعده استلزام را محدود به اتحاد ذاتیات با ذات می‌کند و بر این اساس، ثبوت ذاتیات برای ذات، مستلزم ثبوت ذات است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و بهره‌گیری از «حاشیه أجد دوانی»، چارچوب نظری قاعده استلزام و محدوده کاربرد آن را به‌طور نظام‌مند تبیین می‌کند.

کلیدواژه‌ها

اتحاد؛ اتصاف؛ استلزام؛ قاعده فرعیت؛ دوانی