تحلیل انتقادی گفتمان سه رسانه فارسی زبان در مواجهه با کرونا؛ تحلیلی پیکره ای و واژه بنیاد

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 22 آبان 1404

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2025.94358.1334

نویسندگان

محمد راسخ مهند؛ مهدی پری زاده^* ؛ فریبا صبوری

گروه زبانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

زبان در همۀ اشکال آن، ابزار رسانه‌هاست وقتی بحرانی مانند وقوع یک جنگ یا بیماری کرونا در سطح جهانی رخ می‌دهد، مخاطب بیش از هر زمان دیگر، سوژه‌ای است که در بند رسانه‌ها اسیر می‌شود. چنین بحرانی می‌تواند برای رسانه‌ها ابزاری باشد تا در کنار پوشش اخبار آن هژمونی خود را نیز در ذهن مخاطب مستقر کنند. هدف این پژوهش نیز این است که این مساله را در پنج‌ماه اول شروع کرونا در سه‌رسانۀ صداوسیما، ایران اینترنشنال و بی‌‌بی‌سی فارسی بررسی کند. تفاوت عمدۀ این پژوهش با تحقیقات مشابه، در بررسی کامپیوتری آن است. کلیۀ متون مورد بررسی توسط برنامه‌ای که در زبان برنامه‌نویسی R برای این پژوهش نوشته شد، خوانده شده و ابزارهای آماری نیز در همین برنامه به‌کارگرفته شدند. سپس از خروجی این برنامه به‌عنوان داده‌ای استفاده شد که مدل سه‌بعدی فرکلاف بر روی آن اعمال شده است. درواقع عامل انسانی در خواندن پیکره‌های این پژوهش دخیل نبوده است. بنابراین پژوهش حاضر دو هدف را دنبال می‌کند: اول ارائه راهکاری ماشینی برای بررسی انتقادی هر نوع گفتمان یعنی ابداع روشی که بدون خواندن متن توسط عامل انسانی بتوان تحلیل انتقادی گفتمان را انجام داد و دوم بررسی انتقادی گفتمان حاکم بر سه رسانۀ ذکرشده در مواجهه با شروع همه‌گیری کرونا. نتایج به‌دست آمده نیز نشان می‌دهد که روش به‌کاررفته می‌تواند به‌ویژه برای پیکره‌هایی با حجم بالای داده به حدس‌هایی نزدیک به واقعیت برسد. همچنین اکنون که با فاصله‌ای زمانی به مقطع شروع کرونا می‌نگریم و آن دوره را از سر گذرانده‌ایم، با روش سه‌بعدی فرکلاف نشان داده شده است که یکی از مهمترین معیارهای لازم برای جلب اعتماد مخاطبِ رسانه در درازمدت، عدم تشتت در دال‌های مرکزی و دوری از افراط و تفریط است. نتایج نشان می‌دهد که این دو ایراد به ویژه در دو رسانۀ صداوسیما و ایران-اینترنشنال بیشتر از بی‌بی‌سی فارسی دیده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

گفتمان؛ مدل سه بعدی فرکلاف؛ پیکره؛ کرونا؛ زبان برنامه نویسی R