ناسازگاری تغییرناپذیری و ارادة الهی: نقد استدلال تئودور درینج بر پایة کلام و فلسفة اسلامی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 آذر 1404

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2025.91655.1405

نویسندگان

جابر اسفندیارپور^{* 1}؛ حسن یوسفیان²

¹فلسفه دین، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران

²کلام و فلسفه دین، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران

چکیده

خداناباوران امروزه می‌کوشند تا با نشان دادن ناسازگاری در صفات خدا، راهی برای اثبات ادعای خود، یعنی انکار وجود خدا، بیابند. آنان گاهی این ناسازگاری را در تک‌صفاتی مانند علم مطلق و قدرت مطلق جستجو می‌کنند و آن‌ها را صفاتی خودمتناقض نشان می‌دهند؛ و گاهی نیز بین دو یا چند صفت، ادعای ناسازگاری می‌کنند؛ به‌گونه‌ای که جمع این صفات را در یک موجود ناممکن می‌دانند. از این رو، مدعی می‌شوند خدایی با چنین صفاتی نمی‌تواند وجود داشته باشد. از جمله صفاتی که می‌کوشند ناسازگاری آن‌ها را با یکدیگر نشان دهند، صفات «تغییرناپذیری» و «مُریدبودنِ» خداوند است. در این مقاله، این دو صفت را تحلیل کرده و استدلال‌های دالّ بر اتصاف خداوند به آن‌ها را بیان می‌کنیم و می‌کوشیم تا در حد توان، سازگاری این دو صفت با یکدیگر را نشان دهیم. در پایان نتیجه گرفته می‌شود که «استدلال مبتنی بر ناسازگاری تغییرناپذیری و ارادة الهی» توان اثبات ادعای خداناباوران را ندارد.

کلیدواژه‌ها

خداناباوری؛ تغییرناپذیری خدا؛ اراده الهی؛ ناسازگاری صفات؛ فلسفه دین