ارزیابی میزان آسیب‌پذیری شبکه معابر شهری در برابر زمین‌لرزه (نمونه موردی: شهرک باغمیشه تبریز)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 1، دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 18، تیر 1395، صفحه 1-15   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v5i2.15934

نویسندگان

ابوالفضل قنبری^* ؛ محمد علی سالکی ملکی؛ معصومه قاسمی

دانشگاه تبریز

چکیده

بعد از وقوع زلزله، کارایی شبکه ارتباطی به علت فروریختن ساختمان‌ها و احتمال بسته شدن مسیرها به شدت کاهش می‌یابد. شهر تبریز به عنوان پنجمین شهر پرجمعیت ایران (طبق سرشماری سال 1390) به خاطر واقع‌شدن روی پهنه‌های لرزه‌خیز و چند گسل فعال همیشه با معضل طبیعی وقوع زلزله روبرو بوده است که در این میان شهرک باغمیشه جزو آسیب‌پذیرترین نقاط شهر از نظر قرارگیری در مجاورت گسل‌های فعال شهر است و از سوی دیگر به دلیل نوساز بودن این شهرک و ساخت‌وساز صورت گرفته، یکی از سؤال‌های اساسی آن است که میزان آسیب‌پذیری شبکه معابر به کار رفته در آن در هنگام زلزله چه مقدار است. این پژوهش از نوع توصیفی و تحلیلی بوده است و در این راستا در مقاله حاضر ابتدا معیارهای مؤثر در آسیب‌پذیری معابر شهری که عبارتند از درجه محصوریت، تعداد گره‌ها، قوس معابر، فاصله از مراکز خطر، شیب، مقاومت خاک، گسل و کیفیت سازه‌ای با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و نظرخواهی از متخصصان امر شناسایی شده و با استفاده از مدل فازی-تاپسیس میزان تأثیر هر معیار و زیر معیار مشخص شده است. سپس با استفاده از نقشه‌های پایه شهری در مقیاس 2000/1، برداشت‌های میدانی و استفاده از تصاویر ماهواره‌ای هر یک از معیارها به لایه‌های اطلاعاتی مرتبط و هم نام با هر معیار مکانی جهت استفاده در محیط نرم افزار ARC GIS تبدیل شدند. در نهایت با تلفیق مدل فازی- تاپسیس و توابع همپوشانی نرم افزار ARC GIS نقشه نهایی که نشان دهنده میزان آسیب‌پذیری شبکه معابر شهرک باغمیشه است در واحد پیکسل استخراج شده است. نتایج تحقیق حاضر، نشان دهنده آن است که از کل مساحت خیابان‌ها، 6 درصد از آسیب‌پذیری بسیار بالا، 22 درصد، آسیب‌پذیری بالا، 34 درصد از میزان آسیب‌پذیری متوسط، 28 درصد از آسیب‌پذیری کم و 10 درصد از آسیب‌پذیری بسیار کمی برخوردارند.

کلیدواژه‌ها

زلزله؛ آسیب‌پذیری شبکه معابر؛ Fuzzy-Topsis؛ شهرک باغمیشه؛ تبریز

مراجع

احمدی، حسن؛ ١٣٧٦. بررسی معیارهای ارزیابی طرح‌های کالبدی. مجموعه مقالات کنفرانس بین‌المللی طرح‌ریزی کالبدی.361-383 .

باغ وند، اکبر؛ 1385. بررسی علل تنزل عملکرد شبکه حمل‌ونقل شهری پس از وقوع زلزله و راهکارهای مقابله با آن. دومین سمینار ساخت‌وساز در پایتخت، پردیس دانشکده فنی دانشگاه تهران.290-300.

جلیل‌پور، شهناز؛ 1390. ارزیابی آسیب‌پذیری کالبدی شهرها در برابر زلزله با استفاده از GIS. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه زنجان،1-127 .

حسینی، محمود؛ 1381. شبکه حمل‌ونقل تهران تا چه حد در برابر زلزله آماده است؟. اولین کنفرانس ساخت‌وساز در پایتخت، تهران،32-43 .

ستوده، بابک؛ 1380. برنامه‌ریزی کاربری زمین و اصلاح معابر جهت ایمن‌سازی در برابر زلزله: محله باغ فردوس. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز،1-228 .

سعیدی، علیرضا؛ 1385. آشنایی با بحران‌های پس از زلزله در ایران، مقاله ارائه‌شده در کنفرانس بین‌المللی جامع مدیریت بحران در حوادث غیرمترقبه، تهران،19-29 .

شیعه، اسماعیل؛ حبیبی، کیومرث و کمال ترابی؛ 1389. بررسی آسیب‌پذیری شبکه‌های ارتباطی شهرها در مقابل زلزله با استفاده از روش IHWP, GIS. مطالعه موردی منطقه شش شهرداری تهران، فصلنامه علمی پژوهشی باغ نظر، سال هفتم، شماره 13،35-48 .

عزیزی، محمدمهدی و رضا اکبری؛ 1387. ملاحظات شهرسازی در سنجش آسیب‌پذیری شهرها از زلزله با به‌کارگیری روش تحلیل سلسله مراتبی و سیستم اطلاعات جغرافیایی. هنرهای زیبا، شماره 34، 25-36 .

قنبری ابوالفضل و محمدعلی سالکی؛ ١٣٩۰. برنامه‌ریزی کاربری اراضی بایر تبریز مبتنی بر پهنه بندی خطر زلزله با استفاده از شاخص همپوشانی. اولین کنفرانس بین‌المللی ساخت‌وساز شهری در مجاورت گسل‌های فعال، تبریز، ایران.1-189 .

کرمی، محمدرضا؛ 1391. ارزیابی خطر زلزله و آسیب‌پذیری شهرها با استفاده از GIS. پایان‌نامه دکتری، دانشگاه تبریز،1-447 .

مختارزاده، صفورا، سرگلزایی، شریفه و رسول بیدرام؛ 1390. ارزیابی روشمند آسیب‌پذیری معابر در برابر زلزله نمونه موردی منطقه 7 تهران. کنفرانس ملی زلزله و آسیب‌پذیری اماکن و شریان‌های حیاتی. تهران.

مرکز آمار ایران؛ 1390. سالنامه آماری. بخش مسکن،1-46 .

مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن؛ 1384. آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله. تهران: انتشارت سازمان تحقیقات و مسکن،1-212 .

مرکز مطالعات مقابله با سوانح طبیعی ایران؛ 1375. برنامه‌ریزی کاربری زمین در مناطق زلزله‌خیز. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ایران. تهران،1-275 .

نورائی، همایون، رضایی، ناصر و رحیم علی عباسپور؛ 1390. ارزیابی و تحلیل مکانی کارایی شبکه‌های ارتباطی محلی پس از زمین زلزله از منظر پدافند غیرعامل. مجله علوم و فناوری‌های پدافند غیرعامل، سال دوم، شماره 3 (پاییز)، 151- 160 .

Chang, E. S., & Nojima, N. (1998). Measuring lifeline system performance: Highway transportation systems in recent earthquake. Proceedings Of the 6th U.S National Conference on Earthquake Engineering, Seattle, USA, P: 12.

Chen, A., Yung, H., Lo, H. K., & Tan, W. (2002). Capacity reliability of road network: an assessment methodology and numerical results. Transportation Research, 36(3), 225- 252.

Kahraman, C., Sezi, C., Nüfer, Y., & Murat, G. (2007). Fuzzy multi-criteria evaluation of industrial robotic systems. Computers and Industrial Engineering, 52(4), 414-433.

Lambert, J. H., Parlak, A. I., Zhou, Q., Miller, J. S., Fontaine M. D., Guterbock, T. M., Shital A. T. (2013). Understanding and managing disaster evacuation on a transportation network. Accident Analysis and Prevention, 50, 645–658.

Lee, Y., & Yeh, K. (2003). Street network reliability evaluation following the Chi-chi earthquake, the network reliability of transport. Proceedings of International Symposium on Transportation Network Reliability, Taiwan.

Li, X., & Reeves G. (1999). A multiple criteria approach to data envelopment analysis. European Journal of Operational Research, 115, 507-517.

Liu, Bin et al. (2003). The restoration planning of road network in earthquake disasters. Proceedings of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, 4, 526-539.

Mei-Po, K., & Daniel, M. R. (2010). LiDAR assisted emergency response: Detection of transport network obstructions caused by major disasters. Computers, Environment and Urban Systems, 34(3), 179–188.

Minami, M., Hidaka, Y., & Hayashi, T. (2003). Street network planning for disaster prevention against street blockade. Proceedings of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, 4, 1750-1756.

Odani M., & Uranaka, K. (1999). Road block in area affected by the great Hanshin-Awaji earthquake and influence of blockage on traffic flow. Journal of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, 3(6), 47-60.

Pettijohn, F. J. (1957). Sedimentary Rocks. New York: Harper & Brothers.

Samadzadegan, F., & Zarrinpanjeh, N. (2008). Earthquake destruction assessment of urban roads network using satellite imagery and fuzzy inference systems. The International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Vol. XXXVII. Part B8, 409-414.

Tsukaguchi, H., & Li, Y. (1999). District and local distributor network to ensure disaster-resilient urban planning. Shanghai International Symposium on urban transportation proceeding, Shanghai.

Wang, Y. M., & Elhag, T. M. (2006). Fuzzy topsis method based on alpha level sets with an application to bridge risk assessment. Expert Systems with Applications, 31, 309–319.

Xu, Z. S., & Chen, J. (2007). An interactive method for fuzzy multiple attributes. Group Sciences, 177, 248–263.

Yung, L. L., Ming-Chin, H., Tsung-Cheng, H., & Cheng-An, T. (2007). Urban disaster prevention shelter vulnerability evaluation considering road network characteristics. 2nd International Conference on Urban Disaster Reduction November 27-29.

Zimmerman, H. J. (1996). Fuzzy sets theory and its applications. Boston: Kluwer AcademicPublisher.