قدرت رسمی و شیوه‌های ابراز مقاومت در گفت و گوهای روزمره در یک چایخانه به شیوۀ تحلیل‏ گفت وگوی انتقادی و نشانه‏ شناسی

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 9، دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 25، شهریور 1394، صفحه 277-298   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jss.v12i1.31583

نویسندگان

حسن چاوشیان¹؛ علیرضا عزیزی^{* 1}؛ نادر صنعتی²

¹دانشگاه گیلان

²دانشگاه پیام نور، مشهد

چکیده

در این مقاله با استفاده از روش‏های تحلیل‏گفت و گوی انتقادی، نشانه‏شناسی و تحلیل مقوله‏پردازی عضویت، به دنبال تحلیل گفت و گوهای مشتریان چایخانه‏ای در شهر مشهد بوده‏ایم. دغدغۀ اصلی آن بوده است که نشان دهیم چگونه این تعارض‏، در متن خاطرۀ مشترک چند نفر از مشتریان از مواجه با قدرت رسمی،‏ خود را نشان می دهد و چگونه در بیان چنین خاطراتی نشانه‌هایی از مقاومت، حتی در پایین‌ترین سطوح زندگی اجتماعی، در عرصۀ زیست جهان، مشاهده می شود. این تحقیق به روش کیفی و طی سه ماه حضور محقق در میدان تحقیق و ضبط صوتی گفت و گوها و رونوشت‏برداری مطابق قواعد تحلیل گفت و گو است. روش نمونه‏گیری مبتنی بر هدف بوده و از چهار گروه اصلی حاضر در چایخانه، گفتگوی میان اعضای یکی از گروه‏‏ها که شامل بیان خاطره‏ای طنزآمیز از مواجهه با نمادهای قدرت رسمی است، بررسی شده است. نتایج نشان می‏دهد که اعضای چایخانه با روش‏های غیرمستقیمی؛ نظیر کولونی‏شدن در میان گروه‏های خودی در جایی همچون چایخانه، در بیان طنزآمیز خاطرۀ خود از مواجهۀ مستقیم با قدرت رسمی، نوعی بی‏تفاوتی اجتماعی را در مقابل افزایش فشار قدرت رسمی بر حوزۀ زندگی روزمره نشان می‏دهند. همچنین، تحلیل‏گفت و گوی انتقادی می‏تواند با بررسی دقیق و جزیی‏نگرانۀ چنین تعاملاتی در لحظات برخورد، بازنمایی روشنی از مکانیزم اعمال قدرت ارایه دهد و نشان دهد که چگونه و به چه نحوی عرصۀ قدرت به عرصۀ عمومی اعمال سلطه می‏کند.

کلیدواژه‌ها

تحلیل گفت وگوی انتقادی؛ مقوله ‏پردازی عضویت؛ نشانه شناسی؛ چایخانه

مراجع

1. ادیب، م؛ صلصالی، م. (١٣٨٦). روش‏های تحقیق کیفی. تهران: نشر بشری.

2. پوینتون، ک؛ پوینتون، آ. (١٣٨٨). فرهنگ و متن: گفتمان و روش‌شناسی پژوهش اجتماعی و مطالعات فرهنگی، ترجمۀ حسن چاوشیان. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی و دانشگاه امام صادق.

3. جهاندیده، ا. (١٣٧٨). نقد مناسبات قدرت، دانش و حقیقت در گفت‌و‌گو با افشین جهاندیده. تهران: صبح امروز.

4. حریری، ن. (١٣٨٥). اصول و روش‏های پژوهش کیفی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی. واحد علوم و تحقیقات.

5. سیدمن، ا. (١٣٨٨). کشاکش آرا در جامعه‏شناسی. (ه. جلیلی، مترجم). چاپ سوم. تهران: نشر نی.

6. Althusser, L. (1971). Ideology and ideological state apparatuses in Lenin and philosophy and other essays. London, England: New Left Books.

7. Baker, C. (2000). Locating culture in action: Membership categorization in texts and talk. In A. Lee & C. Poynton (Eds.), Culture and text: Discourse and methodology in social research and cultural studies (pp. 99-113). Lanham, MD: Rowman & Littlefield.

8. Foucault, M. (1980). Power/knowledge: Selected interviews and other writings 1972–1977, London: Harvester Press.

9. Giddens, A., Duneier, M., & Appelbaum, R. (2005). Introduction to sociology (5th ed.). New York: W.W. Norton & Company, Inc.

10.Habermas, J. (1984). The theory of communicative action (Vol. 2). Boston: Beacon Press.

11. Harland, R. (1987). Super structuralism: The philosophy of structuralism and post-structuralism. London, England: Methuen.

12. Hester, S., & Eglin, P. (1997). Culture in action: Studies in membership categorization analysis. Washington, DC: International Institute for Ethnomethodology and University Press of America.

13. Schegloff, E. A. (2007). A tutorial on membership categorization. Journal of Pragmatics, 39(3), 462–482.