نام‌‌گذاری در سیره رسول خدا(ص) و نقش آن در فرهنگ سازی و هویت‌بخشی

تاریخ و فرهنگ

مقاله 2، دوره 47، شماره 1 - شماره پیاپی 94، تیر 1394، صفحه 11-36   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/history.v47i11.39876

نویسنده

اکبر احمدپور^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از سیاست‌های اصولی رسول خدا(ص) در حوزه تعلیم و تربیت و پی‌ریزی جامعه‌ای آرمانی بر اساس آموزه‌های دینی، حوزه نام‌گذاری‌هاست؛ از این‌رو رسول خدا(ص) با هدف فرهنگ‌سازی و هویت‌بخشی، در کنار سفارشهای قرآنی، خود نیز در همه حوزه‌های مرتبط از جمله گزینش نام زیبا برای کودکان، بهینه‌سازی و تغییر نام بزرگسالان، کنیه‌گذاری، اصلاح و دگرگون‌سازی نام‌های قبایل و اماکن و جز آن، کوشید فرهنگ نام‌گذاری را از عناصر جاهلی پاکسازی نموده و با گزینش نام‌های پسندیده و سازوار با فرهنگ دینی، نشاط و بالندگی را در جامعه تزریق نماید. او همچنین ضمن دوری‌ از نام‌های نکوهیده و تفأل به نام‌های زیبا، حتی بر اموال شخصی خود نیز نام‌های نیکو نهاد و بدین ترتیب زیباگزینی در نام را نسبت به همه پدیده‌های پیرامون به مطالبة عمومی مردم و فرهنگ مسلط آنان مبدل ساخت.

کلیدواژه‌ها

سیره رسول خدا(ص)؛ نام‌گذاری؛ کنیه

مراجع

قرآن کریم

ابن ابی شیبة، عبدالله بن محمد، المصنف، دارالکتب العلمیّه، بیروت، بی‌تا.

ابن ابی‌‌‌الحدید، شرح نهج البلاغه، دار احیاء التراث العربی، بیروت،1385ق.

ابن اثیر، علی بن محمد، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، دار احیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.

ابن حنبل، احمد، مسند، دار صادر، بیروت، بی‌تا.

ابن سعد، الطبقات الکبری، دار صادر، بیروت، بی‌تا.

ابن شهرآشوب، محمدبن علی، مناقب آل ابی طالب، انتشارات ذوی القربی، بی‌جا، 1421ق.

ابن قیّم، زادالمعاد، دارالکتاب العربی، بیروت، 1431ق.

ابن ماجه قزوینی، محمدبن یزید، سنن، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، داراحیاء التراث العربی، بی‌جا، 1395ق.

ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، نشر ادب الحوزه، قم، 1405ق.

ابن هشام، السیرة النبویّة، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1415ق.

ابی داود، سلیمان بن اشعث، سنن، دارالفکر، بیروت، 1424ق.

احمدی میانجی، علی، التبرک، مؤسسة البعثة، تهران، 1404ق.

احمدی میانجی، علی، مکاتیب‌الرسول، دارالمهاجر، بیروت، بی‌تا.

اربلی، علی بن عیسی، کشف‌الغمة فی معرفة الائمة:، انتشارات الشریف الرضی، قم، 1421ق.

اصفهانی، ابی نعیم، حلیة الاولیاء، دار الکتب العلمیة، بیروت، بی‌تا.

اصفهانی، راغب، معجم مفردات الفاظ القرآن، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، قم، بی‌تا.

امینی، عبدالحسین، الغدیر، دارالکتاب العربی، بیروت، 1397ق.

انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخنچاپخانه مهارت،، تهران، 1381ش.

بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح، دار ابن کثیر، دمشق- بیروت، 1414ق.

بلاذری، احمدبن یحیی، انساب‌‌الاشراف، دارالفکر، بیروت، 1417.

تستری، محمدتقی، قاموس‌الرجال، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1417ق.

جزینی، محمدبن مکی، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، مؤسسة آل البیت‌ لاحیاء التراث، قم، 1419ق.

حسینیان مقدم، «مناسبات انصار و مهاجر» ، پژوهشی در سیره نبوی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1382ش.

حرعاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.

عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبیّ الاعظم، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1414ق.

دارمی، عبدالله بن بهرام، سنن، المکتبة العصریّة، بیروت، صیدا، 1426ق.

دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه، شرکت چاپ و افست گلشن، تهران، 1341ش.

راوندی، فضل الله، النوادر، دارالحدیث، بی‌جا، بی‌تا.

زبیدی، محمد مرتضی، تاج‌‌العروس، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1393ق.

زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1417ق.

زینی دحلان، احمد، السیرة النبویّة، دارالقلم العربی، حلب، بی‌تا.

سمهودی، علی بن احمد، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.

شرف‌الدین، عبدالحسین، النص و الاجتهاد، قم، مطبعة سیدالشهداء،1404ق.

شریعتی، محمدتقی، تفسیر نوین، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی‌جا، 1374ش.

صدوق، محمدبن علی، علل الشرایع، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، 1408ق.

صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، تحقیق: حبیب الرحمن الاعظمی، بیروت، 1392ق.

طباطبائی، محمدحسین، سنن النبی، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1427ق.

طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، بی جا، 1394 ق.

طبرانی، سلیمان ابن احمد، المعجم الکبیر، دار احیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.

طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، 1415ق.

طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1416ق.

طریحی، فخرالدین، مجمع‌البحرین، تحقیق: احمد الحسینی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1403.

طوسی، محمدبن الحسن، التبیان فی تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی، بیروت، بی تا.

عسقلانی، ابن حجر، تلخیص الحبیر فی تخریج احادیث الرافعی الکبیر، دارالمعرفه، بیروت، بی تا.

فراهیدی، خلیل بن احمد، ترتیب کتاب العین، انتشارات اسوة، قم، 1414ق.

فیروزآبادی، محمدبن یعقوب، القاموس المحیط، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1412ق.

قرطبی، ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، دارالکتب العلمیّة، بیروت، 1415ق.

قمی، عباس، سفینة البحار، دارالاسوة، قم، 1416ق.

کاندهلوی، محمدیوسف، حیاة الصحابة، دارالقلم، بیروت- دمشق، 1388ق.

کتانی، عبدالحیّ، التراتیب الاداریّة، دار احیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.

کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، دارصعب، دارالتعارف، بیروت، 1401ق.

هاشمی شاهرودی، سید محمود(زیرنظر)، موسوعه الفقه الاسلامی، مؤسسة دائرة المعارف الفقه‌‌الاسلامی، مطبعة بهمن، بی‌جا، 1431ق.

متقی هندی، علاءالدین، کنزالعمّال، مؤسسة الرسالة، بی‌جا، 1405ق.

مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1403.

محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌‌الحکمة، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، 1404.

مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، دارالمعرفة، بیروت، 1415ق.

معین، محمد، فرهنگ معین، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1375ش.

مفید، محمدبن نعمان، الإرشاد، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، قم، 1416ق.

نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1981م.

نمیری، عمربن شبّه، تاریخ المدینة المنورة، دارالتراث، بیروت، 1410ق.

نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، بیروت، 1408ق.

واحدی، علی بن احمد، اسباب‌النزول، المکتبة العصریّه، صیدا، بیروت، 1422ق.

واقدی، محمدبن عمر، المغازی، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، 1414ق.

همدانی، اسحاق بن محمد، سیرت رسول‌‌الله‌‌9، انتشارات خوارزمی، تهران،1377ش.

هیثمی، علی بن ابی بکر، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، مکتبة القدسی، قاهرة، 1353ق.

یعقوبی، ابن واضح، تاریخ یعقوبی، دارالکتب العلمیّة، بیروت، 1419ق.