تقابل پایداری ابرپروژه‌های شهری: ارزیابی پایداری پروژه‌های بزرگ‌مقیاس در شهر مشهد

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 2، دوره 4، شماره 2 - شماره پیاپی 7، اسفند 1396، صفحه 25-41   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v4i2.53476

نویسندگان

الناز سرخیلی^* ؛ مجتبی رفیعیان؛ علی اکبر تقوایی

دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

ابرپروژه‌های شهری طی دو دهة اخیر در شهرهای بزرگ ایران از جمله شهر مشهد گسترش یافته‌اند. این پروژه‌ها که عمدتاً مبتنی بر رویکرد مشارکت بخش خصوصی و عمومی تعریف می‌شوند، در راستای تحریک توسعة شهر، ایجاد زیرساخت‌ها و تسهیلات نوین و برتر شهری و ارتقا جایگاه شهر تعریف می‌شوند. علی‌رغم آثار مثبتی که از این پروژه‌ها در حوزة برندسازی، ارتقای مکانی و اصالت‌بخشی گزارش شده است، این پروژه‌ها به دلیل تبعات مختلف اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی و محیطی با انتقادات گسترده‌ای روبه‌رو بوده‌اند. با توجه به تضاد نگرش‌های موجود، ارزیابی نحوة انطباق آن‌ها با اهداف توسعة پایدار ضرورت می‌یابد. این مقاله به ارزیابی سه نمونه از ابرپروژه‌های شهر مشهد شامل پروژة نوسازی مجد، نوسازی شهدا و توسعة منطقة گردشگری سپاد براساس ابعاد چهارگانة توسعة پایدار شامل شکوفایی اقتصادی، سرزندگی فرهنگی، ارتقای اجتماعی، تاب‌آوری زیست‌محیطی می‌پردازد. رویکرد پژوهش، به‌کارگیری روش نمونة مطالعاتی و نظرسنجی از طریق توزیع 387 پرسش‌نامه (بین کارشناسان مدیریت شهری، مالکین و بهره‌برداران مرتبط با پروژه) با پایایی 0.94 است. تحلیل نتایج با استفاده از تکنیک چرخه‌های پایداری، نشان داد که ابرپروژه‌های شهری در غالب شاخص‌های مدنظر برای پایداری به‌خصوص ابعاد اجتماعی و محیطی نامطلوب هستند. حجم بالای مهاجرت‌های ناخواسته، ناهماهنگی سازمانی و اداری در اجرای پروژه‌ها، کم‌توجهی و خوش‌بینی به مسائل فنی و مالی در اجرای پروژه و عدم توجه به خواست ساکنان، تقاضای بازار و طراحی پایدار از دلایل عدم موفقیت این پروژه‌ها است.

کلیدواژه‌ها

ابرپروژه؛ ارزیابی پایداری؛ مشهد

مراجع

1. پسندیده. ه. (1395). آسیب‌شناسی نحوة مداخله در بافت‌های قرسودة شهری با توجه به رویکردهای جامعه شناختی (نمونة موردی: طرح مجد مشهد). مجموعه‌مقالات چهارمین کنگرة بین المللی عمران، معماری و توسعة شهری. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

2. پیله ور. ع. ا.؛ پوراحمد. ا. (1383). روند رشد و توسعة کلان‌شهرهای کشور (مطالعة موردی: شهر مشهد). پژوهش‌های جغرافیایی، 48، 121-103.

3. خاکپور. ب. و باوان پوری. ع. (1388). بررسی و تحلیل نابرابری در سطوح توسعه‌یافتگی مناطق شهر مشهد. دانش و توسعه، 16 (27)، 202-182.

4. رفیعیان. م. و پهلوان. س. (1394). سنجش و ارزیابی تأثیرات ایجاد ابرپروژة شهری الماس شرق مشهد از دیدگاه نواحی سکونتی پیرامون با مدل Electre. انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 9، 63-51.

5. رهنما. م. ر. و اسدی. ا. (1394). تحلیل توزیع فضایی قیمت مسکن در شهر مشهد. تحقیقات جغرافیایی، 30 (1)، پیاپی 116، 52-37.

6. رهنما. م. ر. و ذبیحی. ج. (1390). تحلیل توزیع تسهیلات عمومی شهری در راستای عدالت فضایی با مدل یکپارچة دسترسی در مشهد. جغرافیا و توسعه، 23، 26-5.

7. زاهدی محبوب، آ. و ملک آبادی، س. ا. (1392). تحلیل و واکاوی تجربة بهسازی و ساماندهی میدان شهدای مشهد. هفت شهر، 44-43، 135-121.

8. سعیدی رضوانی. ه. و نوریان، ف. (1388). بازخوانی عدالت در اجرای طرح‌های شهری کشور (نمونه: میدان شهدا در مشهد). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 68، 102-85.

9. فرنهاد (مهندسین مشاور). (1388). چشم‌انداز توسعه و عمران، اهداف، راهبردها و سیاست‌ها، طرح توسعه و عمران (جامع) شهر مشهد مقدس. ویرایش سوم. مشهد: نهاد مطالعات و برنامه‌ریزی توسعه و عمران.

10. محمدی. ج.، زنگنه. م. و عبدلی. ا. (1389). سنجش شاخص‌های کیفیت زندگی از نظر شهروندان شهر مشهد. فصل‌نامة مطالعات مدیریت شهری، 2 (3)، 117-97.

11. معاونت برنامه‌ریزی و پژوهش. (1383). چشم‌انداز و استراتژی شهر مقدس مشهد (با محوریت شهرداری) در افق 1404 هجری شمسی. مشهد: شهرداری مشهد.

12. Altshuler, A., & Luberoff, D. (2003). Mega-projects: The changing politics of urban public investment. Cambridge, Mass: Washington, D.C. and Brookings Institution Press.

13. Dahl, R. A. (1961). Who governs? Democracy and power in an American city. New Haven: Yale University Press.

14. Douglass, M. (2005, May). Globalization, mega-projects and the environment: Urban form and water in Jakarta. Paper presented at the International Dialogic Conference on Global Cities: Water, Infrastructure and Environment, The UCLA Globalization Center, Africa.

15. Flyvbjerg, B. (2005). Policy and planning for large infrastructure projects : Problems, causes, cures. Washington, D.C: World Bank Publications.

16. Flyvbjerg, B. (2007). Mega projects, policy, and planning. Aslborg: Aslborg Universitet.

17. Flyvbjerg, B. (2012). Why mass media matter to planning research: The case of megaprojects. Planning and Education Research, 32(2), 169-181.

18. Flyvbjerg, B. (2013). Mega delusional: The curse of the megaproject. New Scientist, 220(2945), 28-29.

19. Flyvbjerg, B. (2014). What you should know about megaprojects and why: An overview. Project Management Journal, 45(2), 6-19.

20. Flyvbjerg, B., Bruzelius, N., & Rothengatter, W. (2003). Megaprojects and risk: An anatomy of ambition. Cambridge: Cambridge University Press.

21. Gellert, P. K., & Lynch, B. D. (2003). Mega projects as displacement, UNESCO. Oxford: Blackwell Publishing.

22. Jia, G., Yang, F., Wang, G., Hong, B., & You, R. (2011). A study of mega project from a perspective of social conflict theory. International Journal of Project Management, 29(7), 817-827.

23. Lehrer, U., & Laidley, J. (2009). Old mega projects newly packaged? Waterfront redevelopment in Toronto. International Journal of Urban and Regional Research, 32(4), 786-803.

24. Marrewijk, A. V. (2007). Managing project culture: The case of environ megaproject. International Journal of Project Management, 25(3), 290-299.

25. Marrewijk, A. V., Clegg, S. R., Pitsis, T. S., & Veenswijk, M. (2008). Managing public-private megaprojects: Paradoxes, complexity, and project design. International Journal of Project Management, 26(6), 591-600.

26. Orueta, F. D., & Fainstein, S. S. (2008). The new mega-projects: Genesis and impacts. International Journal of Urban and Regional Research, 32(4), 759-767.

27. Ryan, B. D. (2013). The metastasizing megaproject: Urban design and monstrous moral hybrids. In G. D. Cerro Santamaria (Ed.), Urban megaprojects: A worldwide view (pp.1-20). Bingley, UK: Emerald Group Publishing Limited.

28. Sager, T. (2011). Neo-liberal urban planning policies: A literature survey 1990-2010. Progress in Planning, 76(4), 147-199.

29. Scerri, A., & James, P. (2010). Accounting for sustainability: Combining qualitative and quantitative research in developing indicators of sustainability. International Journal of Social Research Methodology, 13(1), 41-53.

30. Zakharova, A., & Jager, T. (2013). Stakeholder participation to improve societal acceptance for mega projects (A case study of the forum for the coal-power plant “Datteln 4” project). (Unpublished master’s thesis). School of Business and Economics, Sweden.