فرآیند ایجاد و تغییر لباس نظامیان عصر قاجار

تاریخ و فرهنگ

مقاله 5، دوره 50، شماره 1 - شماره پیاپی 100، تیر 1397، صفحه 111-132   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhc.v50i1.76713

نویسندگان

فریبا مهرمند؛ علی اکبر خدری زاده^*

دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری

چکیده

قشون نامنظم ایلی ایران که در آغاز حکومت قاجار از نظر اداری، آموزشی، جنگ افزار و لباس، اوضاع آشفته‌ای داشت، پس از گسترش روابط ایران و غرب و آمدن افسران اروپایی به ایران، این قشون ناهمگون به تجهیزات، فنون و لباس جدید آراسته و متحول گردید. هدف اصلی مقالۀ حاضر، مطالعه و بررسی نحوۀ ایجاد و تغییر لباس نظامیان عصر قاجار به‌عنوان یک پدیده متحول کنندۀ قوای نظامی است؛ بنابراین، مقالۀ پیش رو می‌کوشد به این سؤال پاسخ دهد که لباس قشون نامنظم ایران در دورۀ قاجار تحت تأثیر چه علل و عواملی تغییر یافت؟ در پاسخ به این سؤال می‌توان از این فرضیه سخن گفت که پس از شکست ایران در جنگ با روسیه، لباس قشون نامنظم ایران به‌منظور تشکیل ارتش منظم، افزایش توان نظامی، یکپارچگی، تحرک، سبکی، سرعت و چالاکی بیشتر در انجام وظیفه تغییر یافت. روش تحقیق در این مقاله روش تاریخی است و بر توصیف و تطبیق داده‌های تاریخی استوار است و نتایج پژوهش دلالت بر آن دارد که عواملی همچون جنگ، ارتباطات، سفر شاهان قاجار به اروپا، ضرورت گذار از قشون نامنظم ایلی به ارتش منظم جدید و ورود افسران اروپایی به ایران، بیشترین تأثیر را در تغییر لباس نظامیان داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

قاجار؛ رضاشاه؛ ارتش؛ لباس؛ اروپا

مراجع

آبراهامیان، یرواند، ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی ولیلایی، نی، تهران، 1384ش.

آدمیت، فریدون، امیرکبیر و ایران، خوارزمی، تهران، 1362ش.

استودارت، چارلز، «گزارشی دربارۀ ارتش ایران»، ترجمۀ احسان اشراقی، بررسی‌های تاریخی، ش26، خرداد و تیر 1349، صص123ـ135.

اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان، تاریخ منتظم ناصرى‏، تصحیح محمداسماعیل رضوانى، دنیاى کتاب، تهران، 1367ش.

الگار، حامد، ‌دین و دولت در ایران (نقش علما در دورۀ قاجار)، ترجمۀ ابوالقاسم سری، توس، تهران، 1369ش.

بایندر، هنری، سفرنامه هنری بایندر (کردستان، بین‌النهرین و ایران)، ترجمۀ کرامت‌الله افسر، فرهنگسرا (یساولی)، تهران، 1370ش.

بوئه، موریتس وان کوتسه، مسافرت به ایران، ترجمۀ محمود هدایت، امیرکبیر، تهران، 1348ش.

پولاک، یاکوب ادوارد، سفرنامۀ پولاک؛ «ایران و ایرانیان»، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، خوارزمی، 1368ش.

تیموری، ابراهیم، عصر بی‌خبری یا تاریخ امتیازات در ایران، اقبال و شرکاء، تهران، 1332ش.

دنبلی، عبدالرزاق‌بیک، مآثر سلطانیه (تاریخ جنگهای اول ایران و روس)، موسسه روزنامه ایران، تهران، 1383ش.

دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، دانشگاه تهران، تهران، 1325ـ1352ش.

ذکاء، یحیی، ارتش شاهنشاهی ایران از کوروش تا پهلوی ـ شورای ارتشی جشن دوهزار و پانصدمین سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران، بی‌جا، 1350ش.

راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعى ایران، نگاه، تهران، 1382ش.

رنج‌دوست، شبنم، تاریخ لباس ایران، جمال هنر، تهران، 1387ش.

سایکس، سرپرسى، تاریخ ایران، ترجمۀ سید محمدتقی فخر داعى گیلانى‏، افسون، تهران، 1380ش.

سپهر، احمدعلی، ایران در جنگ بزرگ 1918ـ1914، بانک ملی ایران، تهران، 1336ش.

ستاد بزرگ ارتشتاران، تاریخ ارتش نوین ایران (بخش نخست از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ خورشیدی)، چاپخانه ارتش، بی جا، بی‌تا.

سهام‌الدوله بجنوردى، یارمحمد، سفرنامه‏هاى سهام‌الدولة بجنوردى، تصحیح: قدرت الله روشنى‏، علمى و فرهنگى، تهران، 1374ش.

سیفی قمی تفرشی، مرتضی، نظم و نظمیه در دورۀ قاجاریه، یساولی(فرهنگسرا)، تهران، 1362ش.

شریعت‌پناهی، سید حسام‌الدین، اروپایی‌ها و لباس ایرانیان، قومس، تهران، 1372ش.

شمیم، علی‌اصغر، ایران در دورۀ سلطنت قاجار، مدبر، تهران، 1375ش.

شهری (شهری‌باف)، جعفر، تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم، رسا، تهران، 1369ش.

عمید، حسن، فرهنگ فارسی جیبی، راه رشد، تهران، 1389ش.

عین‌السلطنه، قهرمان میرزا سالور، روزنامه خاطرات عین‏السلطنه، تصحیح: مسعود سالور و ایرج افشار، اساطیر، تهران، 1374ش.

عین‌السلطنه، قهرمان میرزا سالور، روزنامه خاطرات عین‏السلطنه، تصحیح: مسعود سالور و ایرج افشار، اساطیر، تهران، 1374ش.

فلاندن، اوژن، سفرنامۀ اوژن فلاندن به ایران، ترجمۀ حسین نور صادقی‌اشراقی، اشراقی، تهران، 2536 شاهنشاهی.

فوریه، ژان باتیست، سه سال در دربار ایران‏، ترجمۀ عباس اقبال آشتیانى، نشر علم‏، تهران، 1385ش.

قدیمی، ذبیح الله، تاریخ 25 ساله ارتش شاهنشاهی ایران، چاپخانۀ مجلس شورای ملی و بانک ملی ایران و برادران فردین و دانشگاه، تهران، 1326ش.

کاظمی، محمد و البرز، منوچهر، تاریخ پنجاه ساله نیروی زمینی شاهنشاهی ایران، به اهتمام علی وزیری، بی‌جا، آبان ماه 2535 ش.

کمپانی، نسیم، فرهنگ اصطلاحات پارچه و پوشاک در ایران (از دوران باستان تا آغاز عصر پهلوی)، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1391ش.

کورف، بارون فیودور، سفرنامۀ بارون فیودورکورف (۱۸۳۴ـ۱۸۳۵، فوت فتحعلی‌شاه، به سلطنت رسیدن محمدمیرزا و سقوط قائم مقام)، ترجمۀ اسکندر ذبیحیان، فکرروز، تهران، 1372ش.

گروته، هوگو، سفرنامۀ گروته، ترجمۀ مجید جلیلوند، مرکز، تهران، 1369ش.

مستوفى‏، عبدالله، شرح زندگانى من، زوار، تهران، 1388ش.

مکی، حسین، مختصری از زندگانی سیاسی سلطان احمدشاه قاجار، کتابفروشی محمدعلی علمی، 1323ش.

میرزائی، محسن، روزنامۀ خاطرات عزیزالسلطان (ملیجک ثانی)، زریاب، تهران، 1376.

نفیسی، سعید، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دورۀ معاصر، اهورا، تهران، 1383ش.

نفیسی، سعید، تاریخ معاصر ایران (از چهارم اسفند ماه ۱۲۹۹ تا بیست و چهارم شهریور ماه ۱۳۲۰)، فروغی، تهران، 1345ش.

دیگر منابع

آلبوم‌خانۀ کاخ گلستان

روزنامه اطلاعات، 28 هزار روز تاریخ ایران و جهان.

مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران

http://www.cafetarikh.com

https://library.brown.edu/collections