تعادل زیبایی‌شناختی در ترجمۀ رباعیات خیام با استفاده از نظریات زیبایی‌شناسی دریافت و استعارۀ شناختی

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 2، دوره 49، شماره 1، فروردین 1395، صفحه 19-40   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.v49i1.57437

نویسندگان

احسان پناه‌بر؛ اکبر حسابی^* ؛ حسین پیرنجم الدین

گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

تاکنون رویکردهای متفاوتی به مسئلۀ تعادل در ترجمه پرداخته‌اند که در این میان می‌توان به «فرضیۀ شناختی ترجمه» مندلبلیت و نظریۀ «تعادل تجربیِ» تاباکوسکا اشاره‌کرد. مطالعۀ حاضر به بررسی تعادل زیبایی‌شناختی با استفاده از دو نظریۀ زیبایی‌شناسی دریافت آیزر و استعارۀ شناختی لیکاف و جانسون می‌پردازد تا بتوان الگویی تلفیقی از نظریات مندلبلیت و تاباکوسکا را با مؤلفۀ تعادل زیبایی‌شناختی ارائه داد. لذا دو رباعی از خیام و ترجمۀ آن‌ها از فیتزجرالد به شیوۀ هدفمند انتخاب شدند و با استفاده از روش تحلیل محتوا و تکنیک‌های معتبر تشخیص استعارۀ شناختی، داده‌ها استخراج و تحلیل شدند. نتایج نشان می‌دهد که الگوهای فرهنگی در تولید و فهم استعارات مفهومی نقش اساسی دارند؛ بنابراین مترجم در ترجمۀ استعارات شناختی در برخورد با شرایط نگاشت متفاوت ناشی از تفاوت در الگوهای فرهنگی دو زبان، مفهوم‌پردازی را در نظام مفهومی خود تغییر داده است تا تعادل شناختی را برقرار سازد. همچنین در برخورد با شرایط نگاشت یکسان، مترجم تحت تأثیر الگوهای فرهنگی یکسان در دو فرهنگ، سعی کرده است تا مفهوم‌پردازی متن مبدأ را حفظ کند. نتایج همچنین نشان می‌دهد که با توجه به نظریات مذکور می‌توان تعادل زیبایی‌شناختی ترجمه را بررسی کرد و مؤلفۀ زیبایی‌شناسی را به الگوی تلفیقی مذکور اضافه کرد.

کلیدواژه‌ها

تعادل ترجمه؛ استعارۀ شناختی؛ زیبایی‌شناسی دریافت آیزر؛ فرضیۀ شناختی ترجمه؛ تعادل تجربی

مراجع

الزمخشری، ج. (1418/1998). الکشاف عن حقایق التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل. جلد السابع. ریاض، السعودیه: مکتب العبیکان.

الفاخوری، ح.، و الجر، خ. (1367). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی. ترجمه عبدالحمید آیتی. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

برتلس، ی. (1959). رباعیات خیام. به اهتمام رستم علییف و محمد نوری عثمانف. مسکو: انستیتو خاورشناسی فرهنگستان علوم شوری (سلسه آثار ادبی ملل خاور).

ذکاوتی قراگوزلو، ع. (1369، مرداد). حکیم سخن‌آفرین. مجلۀ نشر دانش وابسته به نشر دانشگاهی مرکز تهران.

حسن‌لی، ک.، و حسام‌پور، س. (1384). پرسش‌های حیرت‌آلود خیام چگونه پدپد آمد؟ مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، 22(3)، 64-75.

جوینی، ع. (۱۳87). تاریخ جهانگشای جوینی. به تصحیح محمد بن عبدلوهاب قزوینی. تهران: هرمس.

صفی‌نژاد، م.، خزاعی‌فرید، ع.، و قربان‌صباغ، م. (1393). تعادل زیبایی‌شناختی در ترجمۀ متون ادبی از منظر زیبایی‌شناسی دریافت. مطالعات زبان و ترجمه، 37(4)، 69-90.

قنبری، م. (1389). خیام‌نامه، روزگار، فلسفه و شعر خیام. تهران: زوار.

مکارم‌شیرازی، ن. (1387). تفسیر نمونه. جلد 21. تهران: دارالمکتب الاسلامیّة.

ویسی‌حصار، ر.، و توانگر، م. (1393). استعاره و فرهنگ: رویکردی شناختی به دو ترجمۀ رباعیات خیام. جستارهای زبانی. 5(4)، 197-218.

Iser, W. (1974). The implied reader. Patterns of communication in prose fiction from Bunyan to Beckett. Baltimore & London: The Johns Hopkins University Press.

Iser, W. (2000). The range of interpretation. New York: Columbia University Press.

de Beaugrande, R. and Dressler, W. (1983). Introduction to text linguistics. London & New York: Longman.

FitzGerald, E. (1953). The Rubaiyat of Ommar Khyyam Rendered into English Quatrains. London and Glasgow: Collins.

Gadamer, H. G. (2004). Truth and method. J. Weinsheimer, and D. G. Marshall (Trans.). London: Continuum.

Gibbs, R. (1999). Taking Metaphor out of Our Heads and putting it into the Cultural World. In R. Gibbs and G. Steen. Metaphor in Cognitive Linguistics (pp.145-167). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamin Publishing Company.

Khayyam, O. (2013). The Quatrains of Omar Khayyam: Translated Into English Verse (E. H. Whinfield, Trans). London: Forgotten Books. (Original work published 1893)

Kövecses, Z. (2005): Metaphor in culture: universality and variation. Cambridge and New York: Cambridge University Press.

Lakoff, G. (1987). Woman, fire and dangerous things: what categories reveal about the mind. Chicago and London: University of Chicago Press.

Lakoff, G. & Johnson, M. (1999). Philosophy in the flesh: the embodied mind & its challenge to western thought. New York: Basic Books.

Lakoff, G. & Johnson, M. (2003). Metaphors we live by. London: University of Chicago Press.

Lakoff, G. & Turner, M. (1989). More than cool reason: a field guide to poetic metaphor. Chicago and London: University of Chicago Press.

Maalej, Z. A. (2008): Translating metaphors between unrelated languages: A cognitive-pragmatic perspective. Sayyab Translation Journal (STJ), 1, 60-82.

Mandelblit, N. (1995) ‘The cognitive view of metaphor and its implication for translation theory’, in M. Thelen and B. Lewandowska-Tomaszczyk (Eds.) Translation and Meaning, PART 3, (pp. 482-495). Maastricht: Maastricht University Press.

Stockwell, P. (2002). Cognitive Poetics An introduction. London: Routledge.

PRAGGLEJAZ Group (2007). MIP: a method for identifying metaphorically used words in discourse. Metaphor and Symbol. 22, 1-39.

Steen, G. J. (1999). From linguistic to conceptual metaphor in five Steps. In Gibbs, R. W., JR. and G. J. STEEN, (Eds.), Metaphor in Cognitive Linguistics (pp. 57-77). Amsterdam: John Benjamins Publication.

Steen, G. J. (2007). Finding metaphor in discourse: Pragglejaz and beyond. Culture, Language and Representation, 5, 9-25.

Tabakowska, E. (1993). Cognitive linguistics and poetics of translation. Tubingen: Gunter Narr Verlag.

Ingarden, R. (1989). Ontology of the Work of Art: the Musical Work, the Picture, the Architectural Work, the Film. Athens: Ohio University Press.

Verstegen, I. (2010). Arnheim and Ingarden on the Ontology of the Arts. Gestalt Theory. 32, (4), 307-322.