مناسبات نمایندگان واتیکان و ارامنۀ اصفهان در سال‌های 1016 ـ 1135ق/1608 ـ 1722م

تاریخ و فرهنگ

مقاله 5، دوره 51، شماره 1 - شماره پیاپی 102، اردیبهشت 1398، صفحه 101-116   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhc.v51i1.79511

نویسندگان

اعظم فولادی پناه^{* 1}؛ جواد عربانی²؛ مجتبی سلطانی احمدی³

¹دانشگاه تهران

²دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهر ری

³پیام نور تهران

چکیده

کوچ ارامنۀ جلفا به اصفهان در دورۀ شاه عباس بر پایۀ سیاست‌های اقتصادی و سیاسی به انجام رسید و پیامدهایی در پی داشت. نگاه ویژۀ دولت صفوی به ارامنه در کنار سیاست‌های مذهبی تساهل‌محور شاه عباس در قبال مسیحیان، به‌تدریج پاپ را متقاعد ساخت که می‌توان از ظرفیت‌های مسیحیان ساکن فلات ایران به‌ویژه ارامنه، در جهت تقویت کلیسای کاتولیک در برابر دولت سنی مذهب عثمانی بهره برد. از‌این‌رو، فرستادگان ویژۀ پاپ (کرملیان) از بدو ورودشان به ایران (1016ق/1608م) همواره به دنبال جلب نظر ارامنه بودند تا آنان را به مسیحیت کاتولیک متمایل سازند. کشیشان کرملی برای تحقق این مهم از راه‌های مختلفی بهره بردند؛ از‌جمله، آنان با توجه به نقش اقتصادی ـ تجاری ارامنۀ جلفا، در دوره‌هایی با همکاری دول اروپایی و برای تطمیع تجار ارمنی جلفا، درصدد ارائۀ امتیازات تجاری به آنان برآمدند. ارامنۀ جلفا نیز در ابتدا رویکرد مثبتی به کرملیان داشتند؛ اما پس از چندی، افشای نیات مخفی فرستادگان پاپ، به تقابل ارامنۀ جلفا با آنان انجامید؛ تقابلی که گاه به اخراج کشیشان کارملیت از جلفا می‌انجامید. نویسندگان در این مقاله برآنند تا مناسبات فرستادگان پاپ با ارامنۀ جلفا را تحلیل کرده و پیامدهای آن را تبیین کنند.

کلیدواژه‌ها

ارامنۀ جلفای اصفهان؛ کرملیان (کارملیت‌ها)؛ مسیحیت کاتولیک؛ تبلیغ و تبشیر مسیحی؛ امتیازات تجاری

مراجع

اسناد پادریان کرملی (بازمانده از عصر شاه عباس صفوی). به‌کوشش منوچهر ستوده و با همکاری ایرج افشار. تهران: میراث مکتوب، 1383ش.

اعرابی هاشمی، شکوه‌السادات. ارامنۀ جلفای نو در عصر صفوی. تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی، 1394ش.

بابایی، سوسن و دیگران. غلامان خاصه؛ نخبگان نوخاستۀ دوران صفوی. ترجمۀ حسن افشار. تهران: مرکز، 1390ش.

جعفریان، رسول. سیاست و فرهنگ روزگار صفوی. تهران: علم، 1388ش.

جواهرکلام، علی. جغرافیای تاریخی اصفهان و جلفا. تهران: ابن‌سینا، 1348ش.

حق نظریان، آرمن. کلیساهای ارامنۀ جلفای نو اصفهان. ترجمۀ نارسیس سهرابی ملایوسف. تهران: فرهنگستان هنر، 1385ش.

درهوهانیان، هاروتون. تاریخ جلفای اصفهان. ترجمۀ لئون گ. میناسیان و م. ع. موسوی فریدنی. اصفهان: زنده‌رود، 1379ش.

دلاواله، پیترو. سفرنامۀ پیترو دلاواله. ترجمۀ محمود بهفروزی. تهران: قطره، 1380ش.

رائین، اسماعیل. ایرانیان ارمنی. تهران: بی‌نا، 1329ش.

عادل‌فر، باقرعلی. مسیحیان در ایران دورۀ صفویه. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما: احسان اشراقی، دانشگاه تهران، 1370ش.

فلسفی، نصرالله. زندگانی شاه عباس اول. تهران: علمی، 1375ش.

فلسفی، نصرالله. «سرگذشت ساروتقی». در هشت مقالۀ تاریخی و ادبی، 129ـ155. تهران: دانشگاه تهران، 1330ش.

گلپایگانی، حسین‌میرزا. تاریخ چاپ و چاپخانه در ایران. تهران: گلشن، 1378ش.

لازاریان، ژانت. دانشنامۀ ایرانیان ارمنی. تهران: هیرمند، 1382ش.

هوویان، آندرانیک. ارمنیان ایران. تهران: هرمس، 1380ش.

A Chronicle of the Carmelites in Persia and the Papal mission of the xvii and xviii centuries. London: Eyre and Spottiswoode, 1939.

Aslanian, Sebouh& Houri Berberian. "Sceriman Family", in Encyclopedia Iranica. july 20, 2009, http://www.iranica.com/articles/sceriman family.

Baghdiantz McCabe, Ina. The Armenian merchants of New Julfa: Some aspects of their international trade in the late seventeenth century. Submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy in the Graduate School of Arts and Sciences, Columbia University, 1993.

Baghdiantz McCabe, Ina. The shah’s silk for Europe’s silver; The Eurasian Trade of the Julfa Armenians in Safavid Iran and India (1530-1750). Atlanta: University of Pennsylvania Armenian Texts and Studies,1999.

Floor, Willem. “Ĉāp”. in Encyclopedia Iranica, 760-764. London & New York: Routledge & Kegan Paul, 1990.

Floor, Willem. “The First Printing–Press in Iran”. Zeitschrift det Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft, vol.130 (1980): 369-371.

Gemelli Careri & Giovanni Francesco. Voyage du tour du monde, traduit de l'italien de Gemelli Careri. Paris: E. Ganeau, 1719.

Lee, Rosemary Virginia. A Printing Press for Shah `Abbas: Science, Learning, and Evangelization in the Near East, 1600-1650. A Dissertation presented to the Graduate Faculty of the University of Virginia in Candidacy for the Degree of Doctor of Philosophy, 2013.

Matthee, Rudolph (Rudi).”Christians in Safavid Iran: Hospitality and Harassment”. in Studies on Persianate Societies, vol.3, pp.3-43. Delhi: Manohar, 2008.

Matthee, Rudolph (Rudi). Persia in Crisis; Safavid Decline and the fall of Isfahan. London, New York: I. B. Tauris, 2012.

Richard, Francis. ”Carmelites in Persia”, in Encyclopedia Iranica, 832-4. London and New York: Routledge & Kegan Paul, 1990.

Thomas, David & John Chesworth. Christian-Muslim Relations; A bibliographical history (vol.10: Ottoman and Safavid Empire 1600-1700). Leiden: Brill, 2017.