توحید صفاتی و ارتباط آن با وحدت مصداق و کثرت مفهوم

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 6، دوره 45، شماره 2 - شماره پیاپی 91، بهمن 1392، صفحه 112-141   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v45i2.11787

نویسندگان

میردامادی میردامادی^* ؛ احد فرامرز قراملکی؛ عزیزاله فیاض صابری

چکیده

موضوع مقالهٔ حاضر، مسئلهٔ توحید صفاتی و ارتباط آن با وحدت مصداق و کثرت مفهوم است. در این مسئله، فرضیه عدم کاشفیت کثرت مفهوم از کثرت مصداق به ثبوت می‌رسد و فرضیهٔ رقیب؛ یعنی کاشفیت کثرت مفهوم از کثرت مصداق، ابطال می‌شود. هدف اصلی از طرح مسئله مزبور، تبیین نظریهٔ توحید صفاتی است. شیوهٔ تحقیق مقاله، تحلیل مفهومی و گزاره‌ای و روی‌آورد تحلیلی- منطقی است. مهم‌ترین نتایجی که این مقاله به آن‌ها دست یافته عبارتند از: 1. مفهوم واحد فقط از حیث معنایی خود و نه حیثیات دیگر از مصداق حکایت دارد؛ از این رو، صدق مفاهیم کثیر بر مصداق واحد، جایز است؛ 2. مصداق وجود، مجمع و منشأ انتزاع مفاهیم کثیر است؛ 3. صدق مفاهیم مغایر بر ذات واحد مغایرت در مصداق را جز در موارد اختلاف حیثی یا تغایر حقیقت مصداق، اقتضا ندارد؛ 4. از مصداق واحد بسیط حق تعالی، مفاهیم کثیر اوصاف انتزاع می‌شود.

کلیدواژه‌ها

مفهوم؛ مصداق؛ وحدت؛ کثرت؛ توحید صفاتی

مراجع

آشتیانی، جلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، تهران: انستیتو ایران و فرانسه، قسمت ایران‌شناسی، ‌۱۳۵۱.

ابن سینا، حسین بن عبدالله، الشفا، تصحیح سعید زائد، قم: مکتبه آیه الله مرعشی، 1404 ه. ق.

ابن‌بابویه، محمد بن علی، التوحید، تحقیق: سید هاشم حسینی تهرانی، موسسه نشر اسلامی،1423 ه. ق.

جرجانی، علی بن محمد، شرح المواقف، قم، منشورات شریف رضی، 1325 ه. ق.

جوادی آملی عبدالله، رحیق مختوم، جلد اول، قم، مرکز نشر اسراء، 1375 ش.

جوادی آملی عبدالله، رحیق مختوم، جلد دوم، قم، مرکز نشر اسراء، 1376 ش.

جوادی آملی عبدالله، شرح حکمت متعالیه: اسفار اربعه، بخش چهارم از جلد ششم، تهران، انتشارات الزهراء (س)، 1372 ش.

جوادی آملی عبدالله، شرح حکمت متعالیه: اسفار اربعه، بخش یکم و دوم از جلد ششم، تهران، انتشارات الزهرا (س)، 1368 ش.

حلی، حسن بن یوسف، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، تحقیق محمد نجمی الزنجانی، قم، انتشارات الرضی- انتشارات بیدار، 1363ش.

رحمانی، غلامرضا، فلسفه فلوطین، قم، بوستان کتاب، 1390 ش.

زنوزی، عبدالله بن بیرمقلی باباخان، لمعات الهیه، تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انتشارات انجمن فلسفه ایران، 1397 ه. ق.

زنوزی، علی بن عبدالله؛ بدایع الحکم، تهران، انتشارات الزهراء، 1376 ش.

سبزواری، هادی بن مهدی، شرح الاسماء الحسنی او شرح دعاء الجوشن الکبیر، تصحیح وتحقیق: نجفعلی حبیبی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1372 ش.

شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل والنحل، تحقیق: عبدالعزیزمحمد الوکیل، جزء اول، قاهره، موسسه الحلبی و شرکاه للنشروالتوضیع، 1968 م.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه فی الاسفارالعقلیه الاربعه، بیروت، داراحیاءالتراث، 1981 م.

 صدرالدین شیرازی، الشواهدالربوبیه، تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد، 1346 ش.

صدرالدین شیرازی، المبداء والمعاد، تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1380 ش.

صدرالدین شیرازی، تعلیقه صدرالمتألهین علی الشفاء، چاپ سنگی، قم، انتشارات بیدار، بی تا. 

صدرالدین شیرازی، مجموعه الرسائل التسعه، تهران، 1302 ه. ق.

صدرالدین شیرازی، مجموعه رسائل فلسفی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی تا.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، شرح الاصول الکافی، تهران، چاپ سنگی، مکتبه المحمودی، 1391 ه. ق.

صدرالدین شیرازی، شرح حکمه الاشراق با تعلیقات صدرالمتألهین، چاپ سنگی، بی جا، بی نا، بی تا.

طباطبایی محمدحسین، بدایه الحکمه، تصحیح: غلامرضا فیاضی، قم، موسسه نشر اسلامی، 1364 ش.

طباطبایی محمدحسین، نهایه الحکمه، قم، موسسه نشر اسلامی، 1404 ه. ق.

فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، الباب الحادی عشر للعلامه حلی مع شرحیه النافع یوم الحشرومفتاح الباب، تحقیق: مهدی محقق، تهران، موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل و دانشگاه تهران، 1365 ش.

فاضل مقداد، اللوامع الالهیه، تحقیق: سید محمدعلی قاضی طباطبایی، قم، بوستان کتاب، 1380 ش.

قاضی سعید قمی، محمد سعید بن محمد مفید، شرح توحید صدوق، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران، موسسه نشر وزارت ارشاد اسلامی، 1415 ه. ق.

قاضی سعید قمی، کلید بهشت، تصحیح: سید محمد مشکوه، تهران، انتشارات الزهراء، 1362 ه. ش.      

لاهیجی، عبدالرزاق بن علی، گوهر مراد، تصحیح: زین‌العابدین قربانی، تهران، چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1372 ش.

لاهیجی، محمدجعفر بن محمد صادق، شرح رساله المشاعر، تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1376 ش.       

مصباح یزدی محمدتقی، آموزش فلسفه، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1364 ش.

میرداماد، محمد باقر بن محمد، مصنفات میرداماد، عبدالله نورانی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی 1385- 1381 ش.                       

نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، شرح الاشارات والاتنبیهات، تهران، دفترنشرکتاب، 1403 ه. ق.

نصیرالدین طوسی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم، موسسه نشر اسلامی، 1407 ه. ق. 

ولفسن، هری اوسترین، فلسفه علم کلام، ترجمه: احمد آرام، تهران، انتشارات الهدی، 1368 ش.